गन्धाल्पबलरागीयम् | Gandalf and the Balrog.

लॉर्ड ऑफ द रिंग्स पिच्चरची जी ट्रिलजी आहे त्यातील पहिला भाग. प्रसंग तोच आपला नेहमीचा: बुढ्ढा गँडाल्फ आणि समोर तो महाकाय बॅलरॉग. बुढ्ढ्याचे काय होणार या विवंचनेतच सगळे होते. गँडाल्फचा हा पैलूच कुणाला ठाऊक नव्हता. तो अचानक असे आपले विश्वरूपदर्शन देईलसे कुणाला वाटले नव्हते.

काही शब्दार्थ अगोदरच दिलेले बरे.

गंधाल्प- गँडाल्फ. सगळीकडे फिरूनही स्वतःच्या अफाट ताकदीचा परिचय न दिल्यामुळे अल्प आहे ज्याचा गंध असा तो.

बलराग- बॅलरॉग.

वामन- बुटका अर्थात ड्वार्फ.

अनल्प – एल्फ. एल्फ लोक हे अमर असतात आणि एकूणच समृद्धीत राहतात म्हणून त्यांना अन् + अल्प असे नाव दिले.

हवित्तक – हॉबिट.

प्रद- फ्रोडो, श्याम- सॅम, पिपिन-पिपिन, मारी-मेरी.

वज्राद- विझार्ड, शिवाय वज्र खाणारा तो वज्राद अर्थात प्रचंड पॉवरफुल.

सरुमान- सारुमान., रघुलास- लेगोलास, गम्बली – गिमली, वरमिहिर – बोरोमीर, अलघूर्ण- आरागोर्न.

मौर्यखनि- माईन्स ऑफ मोरिया. औरग – ऑर्क. कज्जलधूम-khazad-dum.

कथैषा मध्यदेशस्य द्वापरे ह्यघटत्खलु |
मुद्रिकाभञ्जनस्यैषा सा कथा शृणुयु:स्तदा ||१||

पूर्वं हि कथिता सम्यक्कथाया: पूर्वपीठिका |
मुद्रिकाभञ्जनायैव शायरात्ते बहिर्गता: ||२||

के क आसन् चमौ तस्मिन्? तत्र वै सर्ववंशिका: |
पुरुषा: वामनाश्चापि, अनल्पाश्च हवित्तका: ||३||

गन्धाल्पोऽपि तु तत्रासीत्सर्वाणां मार्गदर्शकः |
वज्रादो ज्ञानवॄद्धो सः सरुमानसमः खलु ||४||

प्रद: श्यामः पिपिन् मारी रघुलासश्च गम्बली |
सार्धं च वरमिहिर: अलघूर्णश्च अन्तिमः ||५||

मौर्यखन्यां तु ह्यगमन् निरुपायाच्च ते खलु |
तत्र वामनभूपेन स्वागताकाङ्क्षिणो ह्यपि ||६||

औरगै: किन्तु तद्राज्यं कॄतं नष्टं हि सत्त्वरम् |
वसन्ति स्म पूर्वखन्यौ तेन दुष्टाश्च औरगा: ||७||

बहूँश्चौरगपिशाच्चान् हत्वाऽस्माकं जनास्त्वहो |
अधावन् त्वरया सार्धं गन्तुं खन्या: बहिस्तथा ||८||

तदानीमेकदाऽपश्यन् कोष्ठं गुरुतम़ं जना: |
उच्चै: नैकैरहो स्तम्भै: धृतवान् कोष्ठभार ह ||९||

पुनस्तत्र नवचमू: अरिभि: परिवेष्टितः|
तदानीमेव विचित्रः ध्वनि: गुरुतरोऽभवत् ||१०||

तच्छृत्वा शत्रवो सर्वे ह्यधावन् तेऽचिरात्खलु |
नवचमौ जना: सर्वे क्षणाय वै अमोदयन् ||११||

छाया चाग्नि च इत्येतं सरुमानोऽवदत् पुरा |
गन्धाल्पं तच्च गन्धाल्प: तदानीमस्मरत् तदा ||१२||

“एषः उच्चतमः शत्रु:, इदानीं तु पलायनम् |
इत्येव करणीयं स्यात्” गन्धाल्पश्चावदत्त्विदम् ||१३||

अधावन् त्वरया सर्वे यदैतच्च श्रुतम् तदा |
तदानीमन्तिमे चांशे सेतुरेको हि दृश्यमान् ||१४||

कज्जलधूम चानेन नाम्ना ज्ञात: स सेतु वै |
आक्रम्य सेतुमेनं तु जना: पारं गता: परम् ||१५||

गन्धाल्पः तत्र वै स्थित्वा अपश्यत्स मुहुर्मुहु:|
अचिरात्तत्र चागच्छत् महाशत्रु: निशाचरः ||१६||

बलरागः इति नाम्ना विख्यातः शत्रु स: महान् |
महाकाय: चतुर्बाहु: अग्निमान् धूमवाँश्च सः ||१७||

प्राचीनराक्षसेणाग्निप्रतोदोऽपि तु धार्यते |
प्रतोदनर्तनं दृष्ट्वा मर्त्या: भीता: तु सत्त्वरम् ||१८||

गन्धाल्पो किन्तु तत्रैव सेतोरुपरि वै स्थित: |
“गच्छ सूकर गुंफायां, प्रवेशोऽत्र निषिध्यते” ||१९||

इत्यवदत् भयशून्य: “महावह्नेऽस्मि किङ्करः |
अन्ध:कारबलादत्र न कदा प्रभविष्यसि ||२०||”

तच्छ्रुत्वा बलरागस्तु दिव्यासिमुपयुक्तवान् |
गन्धाल्पोऽपि प्रकाशस्य वलयेन तु वेष्टितः ||२१||

बलरागः हतबल: प्राभवन्नात्र चासिना |
पादाक्रान्तं तदा सेतुं कर्तुं सः आगतोऽग्रतः ||२२||

महाक्रोशेण क्रोधेण गन्धाल्पः जल्पते तथा |
“नैवागच्छ नैवागच्छ गच्छ गच्छ हि पृष्ठत:” ||२३||

तदानीं सेतुभागं च गन्धाल्पस्तु अताडयत् |
सेतुर्नष्टो बलरागस्तेन स: पतितो ह्यधः ||२४||

बलरागप्रतोदेण बद्ध्वा गन्धाल्पमत्र सः |
बलरागो हि अगृह्णात् अधः तेन सह त्वहो ||२५||

तत्पश्चाद्घटना: नैका: अभवन् तास्त्वहम् ननु |
कथयिष्यामि अत्रैव समयेऽन्ये यथामति:||२६||

|| इति श्री मुद्रिकाभारते प्रथमे मुद्रिकानाशकचमूनाम्नि पर्वे मौर्यखन्याध्यायः समाप्तः ||

|| बिर्याणीस्तोत्रम् || The hymn of Biryani.

अथ ध्यानम्|

ओदनं प्रथमं स्मृत्वा तत्पश्चात् कुक्कुटं स्मरेत्|
स्मरेत् खाद्यरसाँश्चैव स्वादो यैश्च प्रदीयते ||1||

एराने वै पुरा कल्पे अजायत् प्रथमं हि सः |
तस्मात्कलियुगे शीघ्रं प्रविष्टो भारतेऽपि सः||2||

कलौ यद्यपि वर्धेत खल्वधर्मो भृशं भुवि |
अभवत्तु शुभं किञ्चित्तथापि पश्यतामहो ||3||

जिह्वेन्द्रो व्रीहिपुत्रोऽयं महास्वादो रसेश्वरः|
सार्धं कुक्कुटमांसेन रसैर्नाना स मण्डितः ||4||

अचिराद्भारतस्तेन जिह्वारसबलाहत: |
शक्नुवन्त न तत्कर्तुं बहवो चक्रवर्तिनः ||5||

बिरियाणीति नाम्ना सः जिह्वानन्दाय राजते |
विलीयन्ते हि सकला: भेदास्तत्सेवने खलु ||6||

ओदनो मांसहीनस्तु बिरियाणीति कथ्यते |
यैस्ते सर्वेऽपि मूर्खाश्च पापिन: सन्ति वै खलु ||7||

विश्वे तु शाकबिर्याणी वर्तते न कदाचन |
इत्यस्ति सत्यमेतत्तु धार्यं मनसि सर्वथा ||8||

तण्डुला: सुभगा: दीर्घा: बासमत्या: हि प्रायशः|
सम्बारै: दधिना स्नातं मृदु मांसं च नीयताम् ||9||

नीत्वा पात्रे रचित्वा च अर्पित्वा वह्निदैवतम् |
यथायोग्येन कालेन त्वाश्चर्यं सृजतेऽग्निना ||10||

द्रविडे लक्ष्मणावत्यां वर्तते आन्ध्रवङ्गयो:|
चत्वारि मूलरूपाणि उपरूपाण्यनेकशः ||11||

ब्रह्मानन्दो महानन्दो सेवनेनास्य प्राप्यते |
खाद्यभक्त्या सह स्याद्वै भक्तिर्दशविधा खलु||12||

अर्पयेत् यस्तु बिर्याणीं एकदाऽपि जनान् भुवि |
स प्राप्नोति महत्पुण्यम् पृथिवीस्वर्गलोकयो: ||13||

असंविभज्य नित्यं तु बिर्याणीं योऽपि खादति |
पापीयान्स भवत्यत्र वर्तते नैव संशयः ||14||

||इति श्री खाद्यपुराणे निखिलकृतं सङ्कटनिवारकं बिरियाणींस्तोत्रं सम्पूर्णम्||

चुका सुधारल्याबद्दल हेमंत(शास्त्री) राजोपाध्ये यांचे अनेक आभार.

Modeling.

“Yeah, so what do you do?”
“Modeling”.
“Oh really?”
“Yeah.”
“Forgive me but…umm..you don’t look like one.”
“See, that is the problem with society. They simply don’t appreciate that many variables go in making a model. It’s a complex thing and no one should consider only one facet of it.”
“Oh, I am so sorry but I mean…models go through a very rigorous routine and you don’t seem to follow one.”
“What?? Who told you that? That guy over there? He is the worst slob I have ever seen. All he knows is a ramp function, whereas I check my procedure if it satisfies all diagnostics. I am very careful to remove all outliers beforehand.”
“So you work out daily huh? little hard to believe, but what do you do in workout, anyway?”
“Well there are many procedures I use everyday. Hill climbing, back-propagation, lasso are some of my favorite methods. I also love random forests as they keep coming in the way.”
“Wow, nice. Can you tell me who is the best designer you know?”
“Taguchi, undoubtedly.”
“Who is this? I don’t recall seeing this name ever. Is he a new guy?”
“Oh no, he is a very well-established player and has a rather niche market which is arrayed rather orthogonally to the usual guys.”
“Umm what about Gucci etc?”
“No, but we find Ricci very useful-esp when the concept is related to a flow.”
“What are the current trends of fashion now a days?”
“Well, many new things are coming up. But mostly all are nonparametric. Some are rather nonstandard but good because they are surreal.”
“Who are your clients?”
“They are a pretty diverse group. From defense guys to bankers, we have it all.”
“Wow, that is very impressive. Can you show me your portfolio?”
“I’m sorry but currently we are in the middle of optimizing it.”
“What do you mean you are optimizing it?”
“Some of the models don’t perform as per expectations, so we have to look for new ones all the time.”
“So where do you look for them?”
“We reach out to the community and constantly look out for anything new that comes up. Not many models perform all that good, actually-despite how they might look good on paper.”
“Damn, it must be tough to be a model. Don’t you feel ever threatened?”
“No (laughs), never. If need be, One can always tweak a model to make it perform better.”
“So you will be ok with alterations? implants? (shocked)”
“Hey chill…blunt accuracy is not the sole thing that matters.”
“So you don’t value human life, you only want stupid performance. That is sick.”
“Well, take a pick.”
“What is there to pick?”
“Between precision and accuracy. It’s not as one-sided as you think. One has to think of bigger issues also. Is this line of modeling any good? Will it extend to other domains? Does it scale up?”
“Now I am satisfied. I will tell my friends that modeling is not as hectic.”
“Oh and don’f forget to tell them to study hard-esp Math”
“Umm okay but why?”
“How can you go for modeling if you don’t know your Math?”
“So what kind of modeling are we talking here?”
“Mathematical modeling, of course-what did you think?”
“&^%%%$$$$!!!!”

ट्रोजन युद्ध भाग ३.४- लाकडी घोडा ऊर्फ ट्रोजन हॉर्स आणि ट्रॉयचा समूळ विनाश.

प्रस्तावना

हा कथाभाग सर्वांत नाट्यपूर्ण, थरारक अन तितकाच करुण आहे. अख्ख्या कथेचा क्लायमॅक्स या भागात पहावयास मिळतो. ओडीसिअसचे लोकोत्तर चातुर्य, ग्रीकांची अपरिमित हाव आणि क्रूरता तसेच ट्रोजनांची त्यांच्या दुर्दैवाने उडालेली दैना हे सर्व या भागात एकवटलेले आहे. पोस्टहोमेरिकामधील बुक क्र. ११ ते १३ मधील, तर ग्रीक एपिक सायकलमधील लिटल इलियड व इलियू पर्सिस या दोन काव्यांमधील कथाभाग यात येतो.

फायनल लढाया, अनिर्णित शेवट.

आता पॅरिस मेला होता, पण तरीही त्याच्या थडग्यापाशी जाऊन शोक करायला ट्रोजन स्त्रिया धजावत नव्हत्या. साहजिकच आहे म्हणा- ट्रॉयच्या मजबूत दगडी भिंती ओलांडून बाहेरच्या गोमगाल्यात कोण कशाला जाईल फुक्कट मरायला? ग्रीकांचा आवेश तर कमी व्हायचे नाव घेत नव्हता.

अकिलीसपुत्र निओटॉलेमस फुल फॉर्मात आला होता. पहिल्यांदा त्याने लाओदामस नामक ट्रोजनाला ठार मारले. त्याच्या लगत पाठोपाठच निरस नामक ट्रोजनाच्या जबड्यातून आरपार भाला खुपसला. तो जबडा, जीभ पूर्ण आरपार भेदून पुढे घुसला. निरस जागीच कोसळला. कसातरी भेसूरपणे किंचाळत तो मरत असताना त्याच्या तोंडातून भळभळ रक्त वाहू लागले. त्यानंतर त्याने भाला फेकून एव्हेनॉर नामक ट्रोजनाचं यकृत बाहेर काढलं. त्यानंतर त्याने इफितिऑन आणि हिप्पोमेदॉन नामक ट्रोजनांनाही लगेच यमसदनी धाडले.

इकडे एनिअसनेही ब्रेमॉन आणि अँद्रोमाखस नामक ग्रीकांना लोळवले. दोघांना रथातून खाली ओढले. ब्रेमॉनच्या गळ्यात भाला खुपसून त्याला ठार मारले, तर अँद्रोमाखसच्या कपाळावर एक मोठ्ठा धोंडा फेकून त्याची कवटीच फोडली. त्या दोघांच्या रथांचे घोडे घाबरून सैरावैरा धावू लागले. एनिअसच्या सहकार्‍यांनी त्यांना ताब्यात घेतले.

ग्रीक धनुर्धारी फिलोक्टॅटेसने पिरासुस नामक ट्रोजनाला तो पळायच्या तयारीत असताना त्याच्या गुडघ्याच्या मागच्या बाजूवरील स्नायूवर बरोब्बर नेम धरून बाण मारला आणि त्याला जायबंदी केले. ते पाहून एका ग्रीकाने तलवारीने पिरासुसचे डोकेच उडवून टाकले. ते उडवलेले डोके फुटबॉलसारखे दूर पडले. त्याचे ओठ शेवटपर्यंत विलगच राहिले.

हेक्टरचा भाऊ अन नेहमी शहाणपणाचा सल्ला देणारा पॉलिडॅमस यानेही आज पराक्रम चालवला होता. युरिमॅखस आणि क्लिऑन नामक ग्रीकांना त्याने भाल्याच्या सहाय्याने लोळवले.

इथाकानरेश ओडीसिअसनेही आपल्या तलवारीने पॉलिडोरस तर भाल्याने एइनस या ट्रोजनांचा बळी घेतला. स्थेनेलस या ग्रीक योद्ध्याने आबास नामक ट्रोजन योद्ध्याला खांद्यात भाला फेकून ठार मारले. डायोमीडने लाओदोकस नामक ट्रोजनाचा प्राण घेतला, तर आगामेम्नॉनकडून मेलियस नामक ट्रोजन योद्धा मरण पावला. प्रिआमपुत्र डेइफोबसने आल्किमस आणि द्रिआस या ग्रीकांना ठार मारले, तर आगेनॉर या ट्रोजनाने हिप्पासस नामक ग्रीकास हेदिससदनी पाठवले. थोआस या ग्रीकाने लिंकस आणि लामुस या ट्रोजनांना मारले, तर मेरिओनेस आणि मेनेलॉस या दोघांनी अनुक्रमे लिकॉन आणि आर्किलोखस या ट्रोजनांना ठार मारले. थोरल्या अजॅक्सचा सावत्र भाऊ अन श्रेष्ठ धनुर्धारी ट्यूसरकडून मेनोएतेस नामक ट्रोजन योद्धा वीरगतिस प्राप्त झाला. युरिआलस नामक डायोमीडच्या सहकार्‍याने एक भलामोठा धोंडा घेऊन तो ट्रोजन सैन्यावर फेकला. ट्रोजन सैन्यात फुल खळबळ उडाली आणि मेलेस नामक ट्रोजनाच्या हेल्मेटवर त्याचा जोरात आघात होऊन तो जागीच कोसळला.

अशाप्रकारे सगळीकडे नुसती बोंबाबोंब चालू होती. ट्रोजनांची पिछेहाट होतेय असे वाटत असतानाच एनिअस आणि युरिमाखस हे दोघे ट्रोजन योद्धे एकदम फॉर्मात आले. इतके पेटले की ग्रीकांचे त्यांच्यापुढे काहीच चालेना. ग्रीक सैन्य पाय लावून पळत सुटले. पण तेवढ्यात एक ग्रीक योद्धा शत्रूशी मुकाबला करायला त्याच्याकडे वळला. तो पुढे येणार एवढ्यात आगेनॉर नामक ट्रोजनाने त्याच्या खुब्यात भाला खुपसून त्याचा हातच तोडला आणि त्याला ठार मारले. पण त्याच्या हाताने जो लगाम पकडला होता त्याची पकड इतकी घट्ट होती, की तो जरी मेला तरी घोड्याच्या लगामाला तो हात तसाच घट्ट पकडून धरलेला होता. ते भेसूर दृश्य पाहून सर्वांना कळायचं बंद झालं.

इकडे एनिअसने फेकलेला भाला आन्थालस नामक ग्रीकाच्या बेंबीतून आत घुसला. असह्य वेदनेने किंकाळी फोडत आंथालस कोसळला. त्याची आतडी बाहेर आली. ग्रीक आता लैच घाबरले होते. जुवाखाली बैल दबावेत तसे दबून गेले होते. तेवढ्यात अकिलीसपुत्र निओटॉलेमस ओरडला, “भित्रटांनो! जरा मर्दागत वागा! काय लाज आहे की नाही आँ?”

त्याने घातलेल्या शिव्या ऐकून ग्रीक पेटले. निओटॉलेमस आणि मॉर्मिडन सैन्य एखाद्या वादळागत झंझावाती कत्तल करीत सुटले होते. निओटॉलेमस आणि एनिअस यांचा सामना न होता, दोहोंनी एकमेकांचा नाद सोडून अनुक्रमे ट्रोजन आणि ग्रीकांची यथेच्छ कत्तल केली.

त्यानंतरही अव्याहत लढाई सुरुच राहिली, पण मग एकदम वादळ आले त्यात कोण आपला, कोण परका काहीच कळेना. जो जवळ येईल त्याला मारायचे इतकेच धोरण सर्वांनी ठेवले. जवळ ग्रीक आहे की ट्रोजन याची पर्वा न करता दोन्ही बाजूंच्या लोकांनी लै लोक मारले. सर्वांना कन्फ्यूजननं कळायचं बंद झालं होतं. काही वेळ असाच गेल्यावर मग वादळ विरले आणि शत्रू-मित्र सर्व काही धडपणे दिसू लागले. मग पुनरेकवार नव्या जोमाने कत्तलखाना सुरू राहिला. ग्रीकांची हळूहळू सरशी होत होती. ट्रोजन्स मागे हटू लागले. त्यांतले काही थोडेच धडपणी ट्रॉयमध्ये आत शिरले. त्यांच्या जखमांना जळवा लावून त्या नीट धुतल्या गेल्या, गरम पाण्याने आंघोळ करायची व्यवस्था केली गेली आणि शांतपणे त्यांना निजवले गेले. ग्रीकही आपल्या जहाजांकडे परतले.

ट्रॉयमध्ये घुसण्याचा ग्रीकांचा प्रयत्न अयशस्वी ठरतो.

दुसर्‍या दिवशी पुन्हा लढाईला तोंड लागले. ट्रॉयला इडायन आणि स्कीअन असे दोन दरवाजे होते. त्यातल्या स्कीअन दरवाज्यासमोर कापानेउसपुत्र आणि डायोमीडने हल्ला चालवलेला होता. त्याला विरोध करायला डेइफोबस आणि पॉलितेस हेही तत्पर होते. इडायन दरवाजासमोर अकिलीसपुत्र निओटॉलेमसचा दंगा चालला होता. त्याला अडवण्याची हेलेनस आणि आगेनॉर हे दोघे पराकाष्ठा करीत होते. दरवाजे तोडून घुसण्याची ग्रीकांची खटपट चालली होती- आज पहिल्यांदाच ग्रीक सैन्य ट्रॉयच्या इतक्या जवळ इतक्या बहुसंख्येने येऊ शकले होते. त्यांच्या मदतीस ओडीसिअस, युरिआलस आणि ट्यूसर हे होते, तर भिंतींवरून दरवाजांचे रक्षण करण्यासाठी एनिअस झगडत होता. बाण, भाले, यांचा दोन्ही बाजूंनी हिमकणांसारखा वर्षाव होत होता.

त्यात ओडीसिअसने आपल्या बेरकी डोक्यातून एक शक्कल लढवली. बर्‍याच योद्ध्यांना त्याने एकत्र केले आणि प्रत्येकाने आपापली ढाल आपल्या डोक्याच्या बरोब्बर वरती धरायला लावली. त्यामुळे ढालींचे एक छतच तयार झाले. तशा पोझिशनमध्ये ते ट्रॉयच्या बुरुजापाशी आले. वरून ट्रोजनांनी ते छत भेदायचा आटोकाट प्रयत्न केला. लै बाण मारले, कितीतरी भाले फेकले, पण ढालींचे कवच अभेद्य राहिले. ते पाहून आगामेम्नॉन आणि मेनेलॉस दोघेही आनंदले. सर्व योद्ध्यांनी एकत्र एका दमाने ट्रॉयच्या दरवाजाला धडक दिली, पण दरवाजा काही तुटला नाही. त्यांना बॅटरिंग रॅमची कन्सेप्ट माहिती नसावी, नैतर असला यावनी प्राणायाम केला नसता. शेवटी हा प्रकार एनिअसच्या नजरेला पडलाच. त्याने धोंड्यांमागून धोंडे ग्रीकांच्या ढालींवर फुल वेगाने एकदम जीव खाऊन मारायचा सपाटा लावला. साहजिकच ग्रीकांची फाटली आणि ते पळू लागले. दगडांच्या मार्‍याने ति फळी पूर्णच मोडून पडली. पळणार्‍यांचा पाठलागही एनिअसने एकदम कुतून केला अन लै ग्रीक मारले.

इकडे धाकटा अजॅक्सही आपल्या धनुर्विद्येने बहुत ट्रोजनांस हेदिससदनी धाडता जाहला. त्याचा एक लोक्रियन सैनिक आल्किमेदॉन एकदम जोशात आला. त्याने सरळ एक शिडी घेतली आणि ट्रॉयच्या तटाला लावली. हातात एक भाला घेऊन तो शिडी चढू लागणार एवढ्यात दूरवरून एनिअसने ते पाहिले आणि त्याच्या डोक्यावर एक भलाथोरला धोंडा असा काही फेकून मारला, की आल्किमेदॉन जागीच खलास झाला. त्याच्या मेंदूचे तुकडे खाली मैदानात इतस्ततः विखरून पडले. आपल्या सहकार्‍याची अशी अवस्था पाहून लोक्रियन सैनिक घाबरले.

ते पाहून ग्रीक अश्वत्थामा फिलोक्टॅटेसने एनिअसवर नेम धरून एक बाण सोडला, परंतु तो त्याच्या चिलखताला चाटून गेला. जाता जाता तो मेदॉन नामक एका ट्रोजनाला लागून तो बुरुजावरून खाली कोसळला. आपला मित्र मेला हे पाहून एनिअसने एक धोंडा वरून खालि फिलोक्टॅटेसच्या दिशेने फेकला, परंतु तो त्याला न लागता तोक्साएख्मेस नामक त्याच्या एका सहकार्‍याला लागून त्याची कवटी फुटली अन तो गतप्राण झाला. तेव्हा चिडून फिलोक्टॅटेसने एनिअसला समोरासमोर युद्ध करण्याचे आव्हान दिले, पण एनिअस काही बोलला नाही. त्या दिवशीचे युद्ध लै रेंगाळले. बराच वेळ कुणालाही कसलीच विश्रांती मिळाली नाही.

ओडीसिअसचे जबरी डेरिंग, वेषांतर करून ट्रॉयमध्ये प्रयाण.

इतके युद्ध करूनही ट्रोजन्स काही बधेनात. ग्रीकांना कळायचं बंद झालं. शेवटी शक्तीऐवजी युक्ती वापरावी असा निर्णय घेतला गेला. त्यातच ग्रीकांच्या पथ्यावर पडणारी एक गोष्ट घडली. पॅरिस मेल्यानंतर हेलेनबरोबर लग्न करण्यासाठी हेलेनस आणि डेइफोबस या दोघा भावांमध्ये चुरस सुरू झाली. त्यात डेइफोबससी सरशी झाल्यावर हेलेनस चिडून ट्रॉयच्या बाहेर निघून गेला. हे कळल्याबरोब्बर ओडीसिअसने दबा धरून इडा पर्वताजवळ त्याला पकडले, व त्याची फुल धुलाई करून त्याच्याकडून माहिती काढून घेतली. तोही चांगला भविष्यवेत्ता होता. त्याने सांगितल्याप्रमाणे ट्रॉयमध्ये अथीना देवीचा लाकडी पुतळा (Palladium) जोपर्यंत होता तोपर्यंत ग्रीकांना जय नव्हता.

मग ओडीसिअस वेषांतर करून एका भिकार्‍याच्या वेषात ट्रॉयमध्ये गेला. गेला तो डैर्रेक्ट हेलेनपर्यंतच गेला.

“भिक्षा वाढा हो माई!”

हेलेनने त्याला पाहताक्षणी ओळखले.

“अय्या ओडीसिअस तू! इथे काय करतोयस?”
“चूप गं हेलेन, जरा हळू! ट्रोजनांना कळालं मी इथं आहे तर मला भाजून खातील.”
“अरे किती वर्षांनी आपण भेटतोय! इथं ट्रॉयमध्ये इतकी वर्षं राहून आता कंटाळा आलाय. पॅरिसही मेला, मला आता घरची आठवण येतेय.”
“बरं मला सांग ते अथीना देवीचं पॅलाडियम कुठंय?”
“….”

ओडीसिअस आणि डायोमीड पॅलाडियम चोरतात.

त्याचा ठावठिकाणा ओडीसिअसने माहिती करून घेतला. हेलेनचे या कामी त्याला चांगलेच सहकार्य मिळाले. वाटेत काही ट्रोजनांना ठार मारून तो परत जहाजांकडे आला. नंतर एका गुप्त मार्गाने ओडीसिअस आणि डायोमीड परत आत शिरले. वाटेतील ट्रोजनांना गुपचूप ठार मारले अन तसेच कुणाला पत्त्या लागू न देता परत जहाजांकडे आले.

ट्रोजन हॉर्स

पॅलाडियम तर चोरलं. आता मुख्य बेत आखायचा होता. इथेही ओडीसिअसच मदतीला धावून आला. त्याने आपली बेरकी युक्ती सांगितली. “ट्रोजनांना गंडवायचं असेल तर मी सांगतो तसं करा. एक मोठ्ठा लाकडी घोडा बनवा आणि त्यात आपले जगातभारी योद्धे आत बसतील अशी व्यवस्था करा. आपण परत ग्रीसला निघून गेलो असे भासवा, सगळे तंबूबिंबू जाळा आणि जवळच्या टेनेडॉस बेटाकडे चला. म्हणजे ट्रोजनांना इथून आपण दिसणारही नाही आणि आपल्याला जवळच बसताही येईल. अन मग ट्रॉयमध्ये आजिबात माहिती नसलेल्या कुणा एका ग्रीकाला घोड्यापाशी ठेवा. त्याच्या अंगात मात्र डेरिंग पाहिजे. ट्रोजनांनी कितीही त्रास दिला तरी त्याने फक्त इतकंच सांगायचं की ग्रीकांनी परतीच्या प्रवासासाठी म्हणून देवांना हा घोडा अर्पण केलाय आणि मला सोडून गेलेत. ट्रोजनांनी तो घोडा ट्रॉय शहरात नेईपर्यंत त्याने त्यांना कन्व्हिन्स केलंच पाहिजे. अन एकदा का तो घोडा ट्रॉयमध्ये गेला, की मग आतले वीर त्यातून उतरून तटबंदीवर चढतील आणि मशालींनी सिग्नल देतील. ते पाहून आम्ही ट्रॉयकडे येऊ अन रात्रीच्या अंधारात शिरून बेसावध ट्रोजनांची चटणी उडवू.”

हा प्लॅन ऐकल्यावर सर्व ग्रीकांनी “पॉली काला!” अर्थात “लै भारी” च्या गर्जनांनी आसमंत दुमदुमविला. सर्वांना प्लॅन लैच पसंत पडला होता. काल्खसभट्टाने ओडीसिअसची लैच प्रशंसा केली. पण अकिलीसचा मुलगा निओटॉलेमस मात्र लढाईसाठी अजून फुरफुरतच होता. “लढणे हाच शूरांचा धर्म असतो. ट्रोजनांना घाबरल्यामुळे चालल्यात गमजा गंडवायच्या! अरे सरळ बोला की, घाबरलाय म्हणून!”

यावर ओडीसिअस उत्तरला, “पोरा, लै फुरफुरू नको. तुझा बाप इतका जगातभारी असला तरी त्यालाही ट्रॉय उध्वस्त करणं जमलं नाही. त्यामुळं गप मी सांगतो ते ऐक. काल्खस म्हणतोय तसं आपण आता जहाजांकडे जाऊ आणि इडा पर्वतावरून लाकूडफाटा आणून इथे टाकू. एपियस हा आपल्याकडचा सर्वश्रेष्ठ सुतार आहे, त्याला हा घोडा बनवायला देऊ. तो छान घोडा बनवेल.”

तरीही निओटॉलेमस अन फिलोक्टॅटेस दोघेही लढाईसाठी फुरफुरतच होते-त्यांनी आपल्या सैनिकांना ट्रॉयकडे जाण्यास फर्मावले. ते गेलेही असते, पण आकाशात विजांचा लखलखाट झाल्याने हा झ्यूसचा निषेध समजून ते गप्प बसले.

दुसर्‍या दिवशीची पहाट झाली. आगामेम्नॉनने इडा पर्वतावर चपळ लाकूडतोडे पाठवले. त्यांनी मोठी अन छोटी अशी सर्वप्रकारची अनेक झाडे तोडली. ते ओंडके वाहून आणताना खेचरांच्या अन त्यांना आवरता आवरता ग्रीकांच्या पाठी भरून आल्या. एपियसच्या नेतृत्वाखाली काम जोरात सुरू झाले. कोणी ओंडक्यांवरच्या लहानसहान फांद्या छाटू लागले, कुणी ओंडके तासून नीट आकारात आणू लागले तर कोणी त्यांच्या फळ्या बनवू लागले. फळ्यांना रंधा मारून अंमळ गुळगुळीत करू लागले. करवतींच्या आवाजांनी आसमंत भरून गेला. यथावकाश तासलेल्या लाकूडफळ्यांचा ढीग तयार झाला. कुशल एपियसने मग पहिल्यांदा घोड्याचे भक्कम चार पाय तयार केले. नंतर त्याचे पोट अन मागील भाग त्या पायांवर नीट उभा राहील अन पूर्ण चिलखतासकट ग्रीक योद्ध्यांचे वजन पेलू शकेल इतके भक्कम व तेवढेच मोठे बनवले. नंतर मग गळा, डौलदार मान आणि त्याचे डोके हे बनवले. अथीना देवीच्या कृपेने घोडा वट्ट तीन दिवसांत बनून तयार झाला. अन एकदम खर्‍याखुर्‍या घोड्यागत देखणा दिसू लागला. मग एपियसने त्याच्या रक्षणासाठी अथीना देवीची प्रार्थना केली. सर्व ग्रीकांनी तो घोडा पाहून एपियसची लैच प्रशंसा केली. हा एपियस अकिलीस अन पॅट्रोक्लसच्या फ्यूनरल गेम्समध्ये बॉक्सर म्हणून नावाजलेला आहे.

आता घोडा तयार झाला. पण त्या घोड्यापाशी थांबून ट्रोजनांना गंडवणार कोण? हे काम अतिशय महत्त्वाचे होते. याच्या यशावरच ग्रीकांची भिस्त होती. हा फार मोठा जुगार होता. लागला तर जॅकपॉट, पण नै लागला तर क्रॅकपॉटच होणार होता. मग सर्वांना बोलावून ओडीसिअस म्हणाला, “ग्रीकहो, नीट ऐका. हा क्षण हुमदांडगेपणा करण्याचा नाही, तर डोक्याने विचार करण्याचा आहे. धाडस आणि चातुर्याच्या बळावरच आपल्यापेक्षा ताकदवान शत्रूलाही धूळ चारता येते. इतकी वर्षे आपल्या घरादारापासून दूर आपण आलो आहोत ते ट्रॉयचा खातमा करण्यासाठीच. उतावळा विचार केलात, तर मेलात. मगाशी सांगितल्याप्रमाणे काहीजण घोड्याच्या आत बसा, एकजण बाहेर थांबेल अन बाकीचे टेनेडॉस बेटावर जा आणि आमची वाट बघा. घोड्याच्या बाहेरच्याचे काम सर्वांत महत्त्वाचे आहे. काही केल्या त्याने ट्रोजनांना आपला खरा हेतू कळू देता कामा नये.”

यावर सिनॉन नामक एक ग्रीक शिपाई पुढे आला. “हे इथाकानरेश ओडिसिअस, हे काम मी करीन. जरी त्यांनी माझे हालहाल केले, जरी मला आगीत फेकले, तरी मी त्यांना आपले रहस्य कळू देणार नाही.”

सिनॉनच्या या धाडसाची सर्व ग्रीकांनी तोंड भरून प्रशंसा केली. हे काम करायला तयार होणे म्हणजे खरोखर लोकोत्तर धाडसाचेच काम होते.

आता घोड्यात कोणी बसायचे हे ठरणार होते. यवनभीष्म नेस्टॉरने आवाहने केले, “ग्रीकहो, आपल्या पराक्रमाला सिद्ध करण्याची याहून अधिक चांगली संधी ती कुठली असणार? मी अजून तरणा असतो तर मीही बसलो असतो. पण माझं वय झालं, ती ताकद नाही राहिली आता.”

त्यावर अकिलीसच्या मुलाने-निओटॉलेमसने त्याची प्रशंसा केली आणि घोड्यात बसणार्‍यांपैकी पहिला व्हॉलंटिअर आपण असल्याचे जाहीर केले. नेस्टॉर त्याला कौतुकाने म्हणाला, “अगदी बापाचा पोरगा शोभतोस खरा!” मग त्यांत अजून जरा परस्परस्तुती होऊन निओटॉलेमस त्या घोड्यात जाऊन बसला. पाठोपाठ अनेक ग्रीक वीर त्यात जाऊन बसले. क्विंटस स्मिर्नियसप्रमाणे ट्रोजन हॉर्समध्ये शिरलेले ग्रीक खालीलप्रमाणे:

अकिलीसपुत्र निओटॉलेमस,मेनेलॉस, ओडीसिअस, स्थेनेलस, डायोमीड, ग्रीक अश्वत्थामा फिलोक्टॅटेस, मेनेस्थेउस, अँटिक्लस, थोआस, पॉलिपोएतेस, धाकटा अजॅक्स, युरिपिलस, नेस्टॉरपुत्र थ्रासीमिदेस, क्रीटाधिपती इडोमेनिअस, मेरिओनेस, वैद्यराज अन भालाईत पॉदालिरियस, युरिमॅखस, थोरल्या अजॅक्सचा सावत्र भाऊ धनुर्धारी ट्यूसर, इआल्मेनस, थाल्पियस, अँटिमाखस, लेओन्तेउस, युमेलस, युरिआलस, अँफिमाखस, देमोफून, आगापेनॉर, अकॅमस, मेगेस, अन घोडा बनवणारे सुतारभौ बॉक्सर एपियस.

(काही ठिकाणी ३०, काही ठिकाणी ५० तर नंतर स्टँडर्डाईझ्ड लिस्ट मध्ये ४० अशी संख्या दिलेली आहे.)

एपियसलाच ठाऊक होते की घोड्यात ओपनिंग कुठे आहेत आणि कसे खोलता येईल इ.इ. त्यामुळे तो सर्वांत शेवटी चढला आणि त्याने आपल्यामागे घोड्याचा दरवाजा बंद केला.

(मिकोनॉस नामक बेटात सापडलेला हा बुधला. इसपू ६७०.)

मग बाकीचे ग्रीक सैन्य कामाला लागले. लगबगीने आपले तळ गुंडाळले, तंबूंना आगी लावल्या आणि जहाजांत बसून आगामेम्नॉन व नेस्टॉर यांच्या अध्यक्षतेखाली टेनेडॉस बंदरात पोहोचले व ग्रीक सैन्याकडून सिग्नल कधी येतो याची शांतपणे पण अधीरपणे वाट बघत बसले.

ट्रोजन हॉर्स ट्रॉयमध्ये नेला जातो. लाओकून अन कसांड्राचा संशय व अपशकुन.

इकडे ट्रोजनांनी हेलेस्पाँट खाडीजवळ धूर येत असलेला पाहिला. पण काय आश्चर्य! रोज त्यांच्या काळजात धडकी भरवणारी शेकडो ग्रीक जहाजे आज कुठेच दिसत नव्हती. एक मोठ्ठा लाकडी घोडा आणि त्याजवळ एक गरीब भासणारा एक ग्रीक शिपाई तेवढे शिल्लक होते. परम आश्चर्य वाटूनही ते जस्ट इन केस म्हणून सशस्त्रच घोड्याकडे गेले. सिनॉनला पाहताक्षणी ट्रोजनांनी त्याच्याभोवती कडे करून त्याला ग्रीकांबद्दल विचारले. सुरुवातीला सरळपणे विचारले अन नंतर धमक्या देणे सुरू केले तरी त्याचा आपला एकच हेका सुरू. आगीचे चटके दिले, चाबकाचे फटकारे दिले, नाकातून रक्त काढले तरीही तो एकच सांगत राहिला-“ग्रीक सैन्य ट्रॉय सोडून गेलेय अन परतीच्या प्रवासासाठी त्यांनी हे पोसायडन देवाला अर्पण केलेय. हा सगळा ओडीसिअसचा बेत आहे. मलाही बळीच देणार होते पण मी तिथून कसाबसा पळालो अन इथे आलो.”

अखेरीस त्यांचा त्याच्यावर विश्वास बसला. पण लाओकून नाकम ट्रोजनाला संशय आला होता. “हे फार मोठं फ्रॉड आहे! हरामखोर ग्रीक इतक्या सहजासहजी ट्रॉय सोडून जाऊच शकत नाहीत. हा घोडा लौकरात लौकर जाळून टाका!” असे म्हणत असताना जणू देवीचा कोप व्हावा तसे झाले अन अचानक लाओकून आंधळा झाला. त्याची ती अवस्था बघून ट्रोजनांना त्याची दया आली. सिनॉनलाही त्यांनी ट्रॉयमध्ये आत नेले. लाकडी घोड्याच्या पायांखाली एपियसने लाकडी रोलर्स अगोदरच बसवले होते, त्यामुळे दोरखंड लावून त्याला ट्रॉयमध्ये ओढत नेताना ट्रोजनांना कसलीच अडचण पडली नाही. त्यांनी तो घोडा ट्रॉयमध्ये नेला, फुलांच्या माळांनी तो सजवला. ट्रोजन स्त्रियांनी आनंदाच्या चीत्कारांनी त्याचे शहरात स्वागत केले.

(लाओकून आणि त्याचे दोन मुलगे.)

पण तरीही लाओकून ओरडून सांगतच होता की घोड्याला जाळून टाका म्हणून. त्या घोड्याभोवती जमलेल्या गर्दीत अचानक दोन साप आले आणि त्यांनी मोठी खळबळ उडवून दिली.सगळे ट्रोजन्स सैरावैरा पळू लागले आणि फक्त लाओकून व त्याचे दोन मुलगे एवढेच तिथे राहिले. सापांनी दोघा मुलांना दंश करून खाऊन टाकले अन ते आले तसे गुप्त झाले. सर्व ट्रोजन्सना कळायचं बंद झालं. ते घाबरून गट्ट झाले. लाओकून पुरता स्तंभित झाला होता. त्याच्या अश्रूंना खळ नव्हता. मग ट्रोजनांनी त्यांचं थडगं बांधलं आणि लाओकूनसकट सर्व ट्रोजन्स तिथे विलाप करू लागले.

आता इथे असा शोक चालला असताना बाहेर सर्व अपशकुन होत होते, पण आत ट्रोजनांना त्याची गंधवार्ताही नव्हती. त्यांनी जोशात अपोलोला बळी अर्पण करण्याचा सपाटा लावला खरा, पण आज त्यांचं काही खरं नव्हतं. वाईन अर्पण केली तर तिचं रक्त झालं, देवाच्या मूर्तीतून रक्त येऊ लागलं. हे अपशकुन पाहून अर्व ट्रोजन विलाप करू लागले. आकाशात ढग नसतानाही तार्‍यांभोवती आवरण तयार झाले. कोल्हे व लांडगे ट्रॉयच्या दरवाजांजवळ येऊन रडू लागले. वातावरण मोठं भेसूर झालं होतं.

पण प्रिआमची मुलगी कसांड्रा बधली नाही. तिने सर्व ट्रोजनांना शिव्या घातल्या, “मूर्खांनो, तुम्हांला इतकीही अक्कल कशी काय नाही? तो ग्रीक घोडा आत गावात आणल्यामुळेच एवढे सगळे अपशकुन होताहेत हे तुम्हांला कळत कसं नाही? तुम्हीस अर्वजण फुकट मरणार.”

हे ऐकून एक ट्रोजन तिला म्हणाला, “आली मोठी शहाणपणा सांगणारी. तुला काय कळतं गं याच्यातलं? तो लाओकूनही असाच ओरडत होता, त्याचं काय झालं पाहिलंस ना?” त्यापाठोपाठ अनेक ट्रोजनांनी शिव्या घालून तिला गप्प केले. घोड्यात बसलेल्या ग्रीकांना आनंद झाला, पण त्याचबरोबर कसांड्राला आपला बेत कसा कळाला याचे आश्चर्यही वाटले.

आपले कोणीच ऐकत नाही हे पाहून कसांड्रा तिथून पळत सुटली आणि अथीनाच्या देवळात जाऊन बसली.

ट्रॉयचा विनाश.

ग्रीक सैन्य अखेर ट्रॉयपर्यंत पोचते आणि गाफील ट्रोजनांच्या कत्तलीचा सपाटा सुरू होतो.

लाओकून आणि कसांड्रा यांच्या सुचवणीनंतरही ट्रोजन्स त्यांच्याकडे लक्ष न देता नाचगाणे-मेजवानीत दंग होऊन गेले. “मूर्ख ग्रीक अखेर एकदाचे पळाले!” म्हणत वाईनचे अँफोरेच्या अँफोरे रिचवले जाऊ लागले. अख्खे ट्रॉय शहर फुल झिंगून झोपले.

तेव्हा सिनॉनने ट्रॉयच्या तटबंदीवर जाऊन मशाल पेटवून टेनेडॉस बेटात बसलेल्या ग्रीकांना संदेश दिला. ग्रीक सैन्य लगबगीने जहाजे वल्हवू लागले. सिनॉनने हळूच मग ट्रोजन हॉर्स ऊर्फ लाकडी घोड्यात बसलेल्या ग्रीक सेनापतींना हाका मारल्या. पहिल्यांदा घोड्याच्या फासळ्यांतून ओडीसिअस बाहेर आला. त्याबरोबर लढाईस आतुर असलेले बाकीचे लोकही उतरले आणि लगबगीने दरवाजांकडे गेले. झोपा काढत असलेल्या द्वारपालांना ठार मारले आणि तिथले मोर्चे सांभाळले.

काही वेळाने ग्रीक सैन्यही टेनेडॉस बेटाकडून ट्रॉयच्या किनारी लागले. हळूहळू जहाजांमधून बाहेर येत गुपचूप ट्रॉयपर्यंत पोचले. ट्रोजन हॉर्समधील लोकांनी अगोदरच ट्रॉयमध्ये पेटवापेटवी सुरू केलेली होती, त्यात परत यांनीही दंगा सुरू केला. हजारोंच्या संख्येने ट्रोजन्स मरू लागले. त्यांच्या प्रेतांचा जमिनीवर खच पडला होता. कुणाचे डोकेच धडावेगळे केले होते, तर कुणाची आतडी बाहेर आलेली होती. स्त्रीपुरुष, म्हातारेकोतारे, लहाण बाळे- कुणाचीही त्या विनाशातून सुटका नव्हती. त्यांच्या करुण किंकाळ्यांनी ट्रॉय दुमदुमले. इकडे ट्रोजनांनीही तोपर्यंत काही ग्रीकांना ठार मारलेले होते. पण प्रत्येक ग्रीकाने रात्रीच्या अंधारात नीट दिसावे म्हणून हातात मशाल घेतलेली असल्याने ट्रॉयभर नुसते आगीचे साम्राज्य होते.

त्या हल्ल्यात डायोमीडने कोरोएबस, युरिडॅमस, इलिओनेउस आणि युरिकून या चारांना ठार मारले. धाकट्या अजॅक्सने अँफिमेदॉनला मारले, तर आगामेम्नॉनने दामास्तर नामक ट्रोजनाच्या पुत्रास हेदिससदनी पाठविले. क्रीटाधिपती इडोमेनियसने मिमास याला तर मेगेसने देइओपितेस या ट्रोजनाला ठार मारले.

ट्रॉयनरेश प्रिआमचा अंत.

अकिलीसपुत्र निओटॉलेमसने पॅम्मॉन, पॉलितेस व अँटिफोनस या प्रिआमपुत्रांना ठार मारले. आगेनॉर नामक ट्रोजन योद्ध्यासही मारले. अखेरीस तो ट्रॉयचा वृद्ध राजा प्रिआमसमोर आला. प्रिआमने त्याला बघताक्षणी ओळखले अन म्हणाला,”हे अकिलीसपुत्रा, मला ठार मार अन या जगण्यातून माझी मुक्तता कर. माझ्या डोळ्यांदेखत माझे मुलगे मेले, माझे राज्यही गेले. आता जगायची मला आजिबात इच्छा नाही. उगीच दया वगैरे दाखवू नकोस.”

हे ऐकून निओटॉलेमसने तलवारीच्या एका फटक्यात प्रिआमचे डोके धडावेगळे केले. ते गडगडत जाऊन दुसरीकडे पडले. त्याचे ओठ अजूनही हलत होते. प्रिआमचे धड तसेच अन्य ट्रोजनांच्या गर्दीत जाऊन पडले. तलवारीच्या एका घावानिशी ट्रॉयसारख्या महाशक्तिशाली नगरीचा राजा प्रिआम झ्यूसला प्यारा झाला. क्षणार्धात होत्याचं नव्हतं झालं.

हेक्टरपत्नी अन हेक्टरपुत्राची दयनीय दशा.

हेक्टरपत्नी अँद्रोमाखी अन हेक्टरपुत्र अ‍ॅस्टियनिक्स हे दोघेही दिसताच निओटॉलेमसने अ‍ॅस्टियनिक्सला खसकन आईपासून ओढून वेगळे काढले. तो अजून लहान बाळ होता, धड रांगतही नव्हता. त्याला निओटॉलेमसने ट्रॉयच्या तटावरून खाली फेकले. पुढे तो मोठा झाला तर बापाचा बदला घेण्याचा नक्की प्रयत्न करेल, ती ब्याद नको म्हणून आत्ताच उचललेले हे पाऊल! धड सूर्यही न पाहिलेली अशी शेकडो बाळे तेव्हा मारली गेली. अ‍ॅस्टियनिक्सचा मृत्यू आपल्या डोळ्यांनी पाहिल्यावर अँद्रोमाखी अतीव दु:खाने शोक करू लागली. नवरा मेला, आता मुलगाही मेल्यावर तिची अवस्था निव्वळ दयनीय झाली होती. पण तिला विचारतो कोण? तत्कालीन रिवाजाप्रमाणे निओटॉलेमसला ती बहाल करण्यात आली.

असा विध्वंस चाललेला असताना अँटेनॉर नामक ट्रोजन योद्ध्याच्या महालाजवळ ग्रीक सैन्य आले. त्याला मात्र ग्रीकांनी जिवंत सोडले, कारण पूर्वी मेनेलॉस अन ओडीसिअसची योग्य खातिरदारी त्यानेच केलेली होती. एनिअस हा ट्रोजनही आपल्या वृद्ध बापाला खांद्यावर घेऊन, तसेच छोट्या मुलाचा हात धरून जिवाच्या कराराने तिथून निसटला.

हेलेन मेनेलॉसला परत मिळते.

हेलेनच्या महालाजवळ मेनेलॉस गेला असता त्याला हेलेनचा नवा पती डेइफोबस दिसला. त्याला खच्चून शिव्या घालून त्याने भाल्याने ठार मारले. नंतर त्याला हेलेन दिसली. इतक्या वर्षांनी तिला पाहताना मेनेलॉसची प्रथम प्रतिक्रिया तिला ठार मारावे अशीच होती. साहजिकच आहे म्हणा, गेली दहा वर्षे इतकी उरस्फोड करावी लागली ते कारण समोर दिसल्यावर तसे वाटणारच. पण तिचे सौंदर्य पाहून गडी पाघळला. त्यात परत आगामेम्नॉननेही त्याची समजूत काढली,”नको मारूस तिला. लग्नाच्या बायकोला मारणे बरोबर नाही. दोष तिचा नव्हता, तर त्या पापी पॅरिसचा होता. तो विव्हळत मेलाय तेव्हा राग आवर.”

कसांड्रावर धाकटा अजॅक्स बलात्कार करतो.

(पाँपेई येथील चित्र, इ.स. पहिले शतक)

इकडे ट्रॉयचा असा विनाश चाललेला असताना प्रिआमची मुलगी कसांड्रा अथीना देवीच्या देवळात आर्ततेने प्रार्थना करीत बसली होती.तिला बघून कामज्वराने पागल झालेल्या धाकट्या अजॅक्सने तिच्यावर देवळातच बलात्कार केला. ग्रीक त्यावर लै चिडले, पण अथीनाच्या मूर्तीची कसम वैग्रे दिल्याने शांत झाले, नैतर तो तिथल्या तिथेच मेला असता. हा प्रसंग ट्रोजन युद्धाच्या अतिशय प्रसिद्ध आख्यानांपैकी एक आहे.

ग्रीकांनी कैक ट्रोजन स्त्रिया स्वतःसाठी गुलाम म्हणून ठेवून घेतल्या. असले जिणे नको म्हणून कैकांनी आपल्या बायकापोरांना स्वतः ठार मारून मग आत्महत्या केली. अनेक स्त्रिया भयाने इतस्ततः पळत सुटल्या होत्या, त्यांना घरीच राहिलेल्या बाळांची आठवण आली तेव्हा घरे जळू लागली होती. बाळांबरोबर मग त्याही अग्निसात झाल्या. आगीत जळालेल्या आपल्या बायकापोरांची नावे आळवत कैक ट्रोजन पुरुष इकडे तिकडे फिरू लागले. कैक जण भाजून तसेच मरण पावले.

प्रिआमची मुलगी लाओदिकी हिने गुलामीचे जिणे जगण्यापेक्षा भूमी दुभंग होवो अशी प्रार्थना केली. त्या प्रार्थनेला यश येऊन भूमीने तिला आपल्यात सामावून घेतले.

आणि अशाप्रकारे एकेकाळी अख्ख्या जगात सर्वशक्तिमान असलेले ट्रॉय नगर दहा वर्षांच्या वेढ्यानंतर भस्मसात अन बेचिराख झाले.

(क्रमशः)

ट्रोजन युद्ध भाग ३.३- अकिलीसपुत्र निओटॉलेमस(Neoptolemus) याचे आगमन व त्याकडुन ट्यूथ्रॅनियन युरिपिलस(Eurypylus) याचा वध, प्रख्यात धनुर्धर फिलोक्टॅटेस(Philoctates) चे पुनरागमन व त्याकडून पॅरिसचा वध.

अंमळ स्पष्टीकरण

मागील भागात आपण पाहिले की थोरल्या अजॅक्सने आत्महत्या केली. यापुढील कथाभाग क्विंटस स्मिर्नियस आणि एपिक सायकल व अन्य सोर्सेस यांमध्ये अंमळ वेगळा आहे. म्हणजे साधारणपणे पाहता घटना त्याच आहेत, पण त्यांचा क्रम बदललेला आहे आणि काही घटनांचे कर्तेही बदललेले आहेत. लिटल इलियड नामक काव्य हा कथाभाग कव्हर करते, पण आता ते लुप्त झालेले असून त्याचा फक्त सारांश तेवढाच उपलब्ध आहे. क्विंटस स्मिर्नियसच्या पोस्टहोमेरिकामधील कथाभाग अंमळ वेगळा असला, एपिक सायकलमधील काही भाग अज्जीच वगळला असला, तरी त्याने पुरेशा डीटेलमध्ये कथा दिलेली आहे. सबब मी दोन्ही स्रोत एकत्र करून कथा सांगणार आहे. शक्यतोवर अंतर्विरोध राहणार नाही याची काळजी घेऊन, दोन्ही स्रोत एकमेकांना पूरक ठरतील असे पाहण्याची काळजी घेतली जाईलच. सो सिट बॅक अँड एंजॉय!

अकिलीसपुत्र निओटॉलेमसला आणण्याची कामगिरी.

मेनेलॉसने ग्रीकांची एक महासभा भरवली आणि म्हणाला, “ग्रीकहो, आता अकिलीस आणि अजॅक्स मेल्यावर मला लढण्यात काही अर्थ वाटत नाहीये. गप जहाजे बाहेर काढू आणि आपापल्या घरी जाऊ. माझ्यामुळे तुम्हांला खूप त्रास भोगावा लागतोय याची मला कल्पना आहे. ती निलाजरी हेलेन आणि तिचा तो टिनपाट यार दोघेही मरेनात का! मला तिची पर्वा नाही, पण तुमची काळजी आहे. चला आपण परत निघू!”

असे तो म्हणाला खरा, पण ते फक्त ग्रीकांना चेतवण्यासाठीच होते. आतून मात्र ट्रॉयचे बुरुज जमीनदोस्त करावेत आणि त्या पॅरिसला ठार मारावे या इच्छेनं त्याचं रक्त उसळत होतं. मग डायोमीड उसळून म्हणाला, “भित्र्या मेनेलॉस, तू आम्हांला काय लहान बाळ समजलास की बाई? शूर आम्ही सरदार आम्हांला, काय कुणाची भीती? जर कोणी मेनेलॉसच्या सांगण्यावरून परत निघाला तर झ्यूसशपथ सांगतो मी त्याचं डोकं उडवून धड कुत्र्यांना व घारींना खायला घालीन. चला, चिलखत चढवा अंगात आणि शस्त्रे घेऊन चला युद्धात. तिथेच कळेल कोण किती श्रेष्ठ ते.”

असे म्हणून डायोमीड खाली बसला. त्यानंतर ग्रीकांचा राजपुरोहित काल्खस म्हणाला, “ग्रीकहो, मी वर्तवलेल्या भविष्याप्रमाणे आपण दहाव्या वर्षात ट्रॉय ताब्यात घेणार. तशी लक्षणे दिसू लागली आहेत. ग्रीकांना विजय मिळेलच. त्यामुळे ओडीसिअस आणि डायोमीड या दोघांना स्कीरोस बेटावर पाठवू. तिथे अकिलीसचा मुलगा निओटॉलेमस आहे, त्याला लढायला आणले तर तो आपल्याला नक्की विजय मिळवून देईल.”

आता अकिलीसचा मुलगा मध्येच कुठून आला? या लेखमालेच्या अगदी पहिल्या भाग १ मध्ये याचे त्रोटक स्पष्टीकरण दिले आहे. तर अकिलीसला त्याची आई थेटिसने स्कीरॉस नामक बेटात युद्धापासून लपवून ठेवले होते. तिथल्या राजाची राजकन्या देइदेमिया हिच्यापासून अकिलीसला एक मुलगा झाला होता- तोच हा निओटॉलेमस.

मग ओडीसिअस आणि मेनेलॉसने याला संमती दर्शवल्यावर ओडीसिअस आणि डायोमीड हे दोघे एक जहाज घेऊन निघाले. ते दोघे सोडून २० कुशल नावाडी बरोबर घेतले होते. ते स्कीरोस बेटाकडे निघून गेल्यावर बाकीचे ग्रीक तयार झाले. सकाळची न्याहारी केली आणि चिलखत अंगावर चढवून निघाले.

ट्यूथ्रॅनियन युरिपिलसचे ट्रोजनांच्या बाजूने आगमन व पराक्रम, ग्रीकांची गाळण उडते.

इकडे ट्रोजनांच्या मदतीला युरिपिलस आणि त्याची मोठी सेना आली. युरिपिलसला सर्व ट्रोजन आश्चर्याने पाहत होते. पॅरिसने त्याचे स्वागत केले. भेटी एक्स्चेंज केल्या आणि मेजवानी देण्यात आली. युरिपिलसच्या सैन्याने बाहेर तंबू ठोकून तळ मांडला होता. त्यांच्या त्या कँपफायर्स पाहून ग्रीकांना अंमळ आश्चर्य वाटले. तशातच रात्र झाली. ट्रोजन सैनिक आता जहाजे पेटवून देतात की काय अशा भीतीने ग्रीकांनी आळीपाळीने गस्त घालावी असे ठरले.

दुसर्‍या दिवशीची सकाळ उजाडताच युरिपिलस आन्हिके उरकून चिलखत परिधान करून बाहेर निघाला. अकिलीसच्या ढालीचे वर्णन करण्यात होमरने जसे अर्धेअधिक बुक खर्ची घातले आहे, तसेच इथेही युरिपिलसच्या ढालीचे वर्णन करताना क्विंटस स्मिर्नियस शंभरेक ओळी सहज खर्च करतो.

मग युरिपिलस पॅरिसला भेटला. पॅरिसने त्याची तोंडभरून स्तुती केली. युरिपिलसही “कसचं कसचं! ये तो मेरा फर्ज है!” वगैरे म्हणाला. त्यानंतर त्याने युद्धासाठी निवडक ट्रोजन वीर निवडले- पॅरिस, एनिअस, पॉलिडॅमस, पाम्मॉन, डेइफोबस, एइथिकस. त्यांमागोमाग बाकीची ट्रोजन सेना ट्रॉयच्या दरवाजांतून वेगाने बाहेर पडू लागली.

इकडे आगामेम्नॉनभोवती ग्रीक सैन्यही गोळा झाले. दोन्ही सैन्यांची गाठ लगेच पडली आणि युद्धाला तोंड लागले. ढालीवर ढाली, चिलखतांवर चिलखते आपटून धातूचा टण्ण खण्ण आवाज जिकडे तिकडे होऊ लागला. तलवारी, भाले शत्रूच्या कमजोरीचा वेध घेऊन तत्परतेने मुडदे पाडू लागले. पहिल्यांदा ग्रीक सैन्याने ट्रोजन सैन्याला मागे रेटले-पण जरासेच. पण मग युरिपिलस फॉर्मात आला. एखादे चक्रीवादळ घोंगावावे तसा तो ग्रीकांवर तुटून पडला. निरेउस नामक एका अतिशय देखण्या ग्रीक योद्ध्याला त्याने बरगडीखाली भाला खुपसून ठार मारले आणि वल्गना केली, “मर आता! इतक्या सौंदर्याचा काय घंटा उपयोग झाला तुला? ताकदीपुढं सौंदर्याचा काय पाड लागणार?”

निरेउस मेल्याचे पाहून एस्कुलापियस या ग्रीक धन्वंतरीचा मुलगा आणि वैद्यराज मॅखॉन त्याच्यावर चालून आला. युरिपिलसच्या उजव्या खांद्यात भाला खुपसून त्याने रक्त काढले! पण युरिपिलस एकदम त्यावर चालून आला आणि त्याने मॅखॉनच्या उजव्या मांडीत भाला खुपसला. हा वार खरेतर जोराचा आणि खोल होता-पण मॅखॉन जरासुद्धा न डगमगता त्यातून सावरला आणि त्याने जवळच पडलेला एक भलामोठा धोंडा उचलला व तो युरिपिलसच्या डोक्यावर दाण्णकन आदळला. युरिपिलस मरायचाच, पण मजबूत हेल्मेटमुळे वाचला नैतर कै खरं नव्हतं त्याचं. मग त्याने मॅखॉनच्या फासळ्यांचा सांगाडा आणि बेंबी यांच्या बरोबर मध्यभागी भाला खुपसून त्याला कोसळवले आणि वल्गना करू लागला.

मरता मरता मॅखॉन उत्तरला, “जास्ती बडबड करू नकोस. तूही काही दिवसांचाच सोबती आहेस.”

त्यावर युरिपिलस अजूनच चिडून म्हणाला, “प्रत्येकजण कधीतरी मरणारच आहे. ते तू कशाला सांगायला पाहिजे वेगळं? तू तरी मेलास.” असे म्हणून त्याने प्रेतात पुन्हा एकदा भाला खुपसला.

मॅखॉन मेल्याचे पाहून थोरल्या अजॅक्सचा सावत्र भाऊ धनुर्धारी ट्यूसर ओरडला, “ग्रीकांनो, आपला डॉक्टर मॅखॉन मेला रे!! निरेउस आणि मॅखॉनच्या प्रेतांची विटंबना हे ग्रीक करू पाहतील त्याआधी आपण त्यांना वाचवू चला. जिंकू किंवा मरू!!”

त्यासरशी त्या दोघांच्या प्रेतांजवळ ग्रीक सैन्य आले. ते नसते आले तर त्या दोघांचेही चिलखत ट्रोजनांनी लांबवलेच असते. मॅखॉनचा भाऊ पॉदालिरियस आता पेटला होता. भावाच्या मरणाचा राग ट्रोजनांवर काढत त्याने क्लीटस आणि लास्सस य दोघा ट्रोजनांना भाला फेकून ठार मारले. निरेउस आणि मॅखॉनच्या प्रेतांभोवती तुंबळ युद्ध चालले होते. अखेरीस ग्रीकांनी त्यांची प्रेते ट्रोजनांपासून वाचवली आणि जहाजांपाशी नेऊन गेले. पण असे करताना बरेच ग्रीक मृत्युमुखी पडले आणि युरिपिलसच्या शौर्याला घाबरून बरेचजण जहाजांकडे पळूनही गेले.

इकडे आगामेम्नॉन, मेनेलॉस आणि धाकट्या अजॅक्सही फुल त्वेषाने लढत होते. धाकट्या अजॅक्सने पॉलिडॅमस नामक हेक्टरच्या भावाच्या छातीत भाला खुपसल्यावर तो मागे हटला. मेनेलॉसनेही डेइफोबसच्या छातीत भाला खुपसल्यावर तो मागे सरला. स्वत: आगामेम्नॉननेही भाल्याने लै लोक मारले. तो भाल्याचा चँपियन होता हे स्वतः अकिलीसने कबूल केल्याचे इलियडच्या २३व्या बुकात नमूद आहे. आगामेम्नॉन एइथिकस नामक ट्रोजनावर चालून गेला, पण एइथिकस मागे पळून गेला.

आता जहाजांपाशी पळून गेलेल्या ग्रीकांचा पाठलाग सोडून युरिपिलसने आपला मोर्चा आगामेम्नॉन, मेनेलॉस आणि धाकट्या अजॅक्सकडे वळवला. त्याच्या सोबतीला एनिअस आणि पॅरिस तसेच अजूनही बरेच सैन्य होते. एनिअसने एक धोंडा उचलून धाकट्या अजॅक्सच्या हेल्मेटवर फेकला. अजॅक्स कोसळला. यद्यपि मेला नसला तरी त्याला काही सुधरेना. मग त्याच्या सहकार्‍यांनी त्याला मागे नेले. आता मात्र आगामेम्नॉन आणि मेनेलॉसच्या भोवती ट्रोजन सेनेचा गराडा पडला होता. कोणी त्यांच्यावर धोंडे फेकत होते, तर कोणी भाल्यांचा वर्षाव करत होते तर कुणी बाणांचा. दोघे भाऊही अगदी जोशात त्याला प्रत्युत्तर देत होते. त्यांनी बरेच ट्रोजन मारले खरे पण ट्रोजनांच्या संख्याबळापुढे त्यांचा टिकाव लागेना. ट्रोजनांनी त्यांना पेचून मारलेच असते पण तेवढ्यात त्यांच्या मदतीला ट्यूसर, इडोमेनिअस, थोआस, मेरिओनेस आणि नेस्टॉरपुत्र थ्रासीमिदेस हे सगळे सेना घेऊन आले. हे सर्व अगोदर युरिपिलसला भिऊन जहाजांपाशी गेले होते, पण स्वतः आगामेम्नॉन आणि मेनेलॉस खोपचीत सापडलेत म्हटल्यावर त्यांना जाणे भाग होते. त्या सर्वांनी मग प्राणपणाने युद्ध आरंभले.

ट्यूसरने भाल्याने एनिअसची ढाल भेदली पण एनिअसला कवचामुळे काही नाही झाले तरी तो घाबरून थोडा मागे सरकला. मेरिओनेस या ग्रीक योद्ध्याने लाओफून नामक ट्रोजन योद्ध्याच्या बेंबीखाली ओटीपोटात भाला खुपसून त्याला लोळवले. धाकट्या अजॅक्सचा मित्र अल्किमेदेस याने शिव्या घालून एक धोंडा वेगाने ट्रोजनांमध्ये फेकला. ते पाहून ट्रोजन घाबरले. तो धोंडा लागला पाम्मॉन नामक ट्रोजन सेनापतीच्या सारथ्याला-एकदम भुवईवर-आणि तो जागीच गतप्राण झाला. पाम्मॉनला कळायचं बंद झालं, पण तेवढ्यात एका ट्रोजनाना शिताफीने त्याचे सारथ्य सांभाळले म्हणून तो वाचला.

इकडे नेस्टॉरपुत्र थ्रासीमिदेसने अकॅमस नामक ट्रोजनाच्या गुडघ्यावरच भाला फेकून मारला. असह्य वेदनेने कळवळत अकॅमस मागे हटला. युरिपिलसच्या एका योद्ध्याने एखेम्मॉन नामक ग्रीकाच्या खांद्याखाली भाल्याने खोलवर जखम केली. अतीव वेदनेने कळवळत एखेम्मॉन तिथून पळू लागला. पण युरिपिलसने त्याचा पाठलाग करून त्याची टाच पूर्ण सोलूनच काढली. तो बिचारा जागीच कोसळला आणि खलास झाला. थोआस नामक ग्रीकाने पॅरिसच्या उजव्या मांडीत भाला खुपसला. तो अजून एखादा घाव वर्मी मारणार इतक्यात पॅरिस तिथून पळाला. नंतर इडोमेनिअसने युरिपिलसच्या हातावर नेम धरून एक मोठा धोंडा फेकला. तो त्याला लागला आणि त्याच्या हातातून भाला खाली पडला. ग्रीकांना तेवढीच जरा क्षणभराची उसंत मिळाली. पण तेवढ्यात युरिपिलसच्या योद्ध्यांनी त्याला अजून एक भाला आणून दिला. नव्या जोमाने युरिपिलस ग्रीकांची चटणी उडवू लागला.

आता मात्र कुणाचाच धीर राहीना. युरिपिलस ओरडू लागला, “ट्रोजनहो, ग्रीक बघा कसे घाबरलेल्या शेळ्यामेंढ्यांगत जहाजांकडे भीतीने पळताहेत! चला त्यांचं पूर्ण नामोनिशाणच मिटवूया!” असे म्हणून त्याने बुकॉलिऑन आणि नेसस या मायसीनीत राहणार्‍या कमांडरांना, तर क्रोमिऑन आणि अँटिफस या स्पार्टन कमांडरांना लोळवले. हे सोडूनही त्याने अगणित लोकांना हेदिससदनी धाडले. त्याला भिऊन ग्रीक सैरावैरा जहाजांकडे पळत होते. सगळीकडे नुस्ता सावळागोंधळ चालला होता. सोबतच एनिअसने अँटिमाखस आणि फेरेस या क्रीटन योद्ध्यांना मारले तर आगेनॉर या ट्रोजनाने मोलस नामक ग्रीकाला उजव्या पायातून आरपार जाणारा बाण मारला. त्याचा लिगामेंट टिश्श्यू पूर्ण भेदला गेला आणि हाडांना इजा झाली. अतिशय वेदनादायी असा मृत्यू त्याच्या नशिबी आला. पॅरिसनेही बाण सोडून फोर्किस, मोसिनस आणि क्लेओलॉस या ग्रीकांना ठार मारले. क्लेओलॉसच्या डाव्या छातीत बाण घुसला. सोबतच त्याने एतिऑन नामक ग्रीकाच्या जबड्यातून आरपार बाण मारून रक्त काढून त्याला ठार मारले.

ट्रोजनांनी ग्रीकांना कोंडीत पकडले होते आणि तेव्हाच त्यांनी त्यांची जहाजे पेटवून दिली असती पण तेवढ्यात धुके पडल्याने त्यांना काही दिसेना. मग ग्रीक छावणीपासून थोड्याच अंतरावर युरिपिलस आपल्या सैन्यासह थांबला. ट्रोजनांचे मनोबळ प्रचंड वाढले होते, पण तेव्हा ग्रीक छावणीत मात्र सुतकी वातावरण होते.

दुसर्‍या दिवशी सकाळी ग्रीकांनी निरेउस आणि वैद्यराज मॅखॉनचे अंत्यविधी उरकले. मॅखॉनचा भाऊ पॉदालिरियस भावाच्या थडग्यापाशी विलाप करत होता. लोकांनी नानापरीचं सांगून पाहिलं पण ऐकेना. यवनांचा भीष्म पितामह नेस्टॉरने त्याची समजूत काढली पण त्याचा शोक कै थांबेना. शेवटी नेस्टॉरने शोलेमधला तो हुकमी डायलॉग मारला-“एक बाप के कंधे पे सबसे बडा बोझ होता है अपने बेटे के जनाजे का. अगर मै वो ढो सकता हूँ तो तुम्हें परेशानी किस बात की?मरायचं तर सर्वांनाच आहे आणि दु:खं पण सर्वांनाच भोगायची आहेत, पण सावर स्वतःला. तुझा भाऊ नक्कीच स्वर्गात पितरांसोबत असेल याची खात्री बाळग.”

हे ऐकून पॉदालिरियसची समजूत कशीबशी पटली आणि त्याचे मित्र त्याला त्याच्या शामियान्यात घेऊन गेले.

इकडे युद्धाला तोंड फुटले होते. ट्रोजन बाजूने लढणारा योद्धा युरिपिलस आज ग्रीकांवर एकदम बळजोर झाला होता. ग्रीकांना मारमारून त्याचे हात रक्तबंबाळ झाले होते. त्याने ग्रीकांना रेमटवत पार जहाजांपर्यंत नेले होते. ग्रीकांनी जहाजांभोवती बांधलेल्या संरक्षक भिंतीचा आसरा घेतला. भिंतीआडून ग्रीक तर भिं चढायचा प्रयत्न करणारे ट्रोजन्स आणि युरिपिलसचे योद्धे यांच्यात भाले, बाण, दगडधोंडे यांची फुल फेकाफेकी सुरू होती. रात्रभर लढाई सुरू होती, पण पुढचे दोन दिवस लढाई थांबली, कारण ग्रीकांनी ट्रोजनांकडे एक दूत पाठवला आणि मेलेल्या योद्ध्यांचे दहन करण्यासाठी म्हणून दोन दिवसांचा टँप्लीज मागितला. मग ट्रोजनांनीही तेवढ्यात आपल्या मृत योद्ध्यांचे दहन केले. सर्व लोकांना एकाच मोठ्या चितेत दहन केल्यावर एकाच कॉमन थडग्यात सर्वांच्या अस्थी दफन केल्या. हे सर्व होत असताना युरिपिलस मात्र आपल्या सैन्यासह ग्रीक जहाजांजवळच तळ ठोकून होता.

निओटॉलेमस व ओडीसिअस आणि डायोमीडचे जाबसाल, निओटॉलेमसचे ग्रीक सैन्यात आगमन.

इकडे हे चालू असताना स्कीरोस बेटात अकिलीसच्या मुलाला-निओटॉलेमसला आणावयास गेलेले जहाज पोहोचले. डायोमीड आणि ओडीसिअस राजवाड्यात पोचतात न पोचतात तोच त्यांना लढाईचा सराव करणारा निओटॉलेमस दिसला. वेगाने रथाचे घोडे हाकून भालाफेक आणि धनुर्विद्येचा सराव करणार्‍या त्याला पाहून ओडीसिअस आणि डायोमीड दोघेही एकदम आनंदले. निओटॉलेमस दिसायला अन चपळतेत एकदम अकिलीससारखा होता. त्यांना क्षणभर अकिलीसचाच भास झाला.

मग हाय हॅलो झाल्यावर निओटॉलेमसने तुम्ही कोण, अशी पृच्छा केली. मग ओडीसिअस म्हणाला, “मी इथाकाचा ओडीसिअस आणि हा आर्गॉसचा डायोमीड. तुझा बाप अकिलीस आमचा मित्र होता. आम्ही आत्ता ट्रॉयशी युद्ध करतोय, तरी आमची मदत कर. कळायचं बंद झालंय.जर तू आमची मदत केलीस, तर मला मिळालेली अकिलीसची सर्व शस्त्रास्त्रे मी तुला देईन. मेनेलोसही त्याची मुलगी तुला देईल आणि अनेक प्रकारचा खजिना तुला दिला जाईल.”

हे ऐकून निओटॉलेमस खूष झाला आणि त्याने त्या दोघांनाही राजवाड्यात नेले. तिथे अकिलीसची राणी देइदेमिया बसली होती. नवरा मेल्यामुळे ती शोकातच होती. निओटॉलेमसने तिला दोघांची ओळख करून दिली. त्याबरोबर तिला लक्षात आले की सुरुवातीला दहा वर्षांपूर्वी अकिलीसला बाजूस नेणारे हेच ते दोघे. ती अजूनच दु:ख करू लागली.

यथावकाश दोघांनाही मेजवानी देण्यात आली. जेवण करून ते दोघेही झोपले, पण देइदेमियाला झोप येईना. नवरा मेला, त्यात परत मुलाला नेण्यासाठी हे येताहेत म्हटल्यावर साहजिकच तिला अजूनच दु:ख झाले.

दुसर्‍या दिवशी सकाळी निओटॉलेमसची जायची वेळ आली तेव्हा मात्र देइदेमियाला राहवेना. निओटॉलेमसला घट्ट मिठी मारून ती विलाप करू लागली, “पोरा, इतका कोवळा तू, युद्धात कसा काय जाशील? तुझा बाप स्वतः एका देवीचा मुलगा होता, तरी तो मेला. तू कसा काय वाचशील? आईला उगीच दु:खात नको लोटू, इथेच रहा कसा!”

यावर निओटॉलेमस म्हणाला, “आई, शोक आवर. नशीब कुणालाच चुकलेलं नाही. माझ्या नशिबात जर युद्धात मरण लिहिलं असेल, तर मी मोठा पराक्रम गाजवल्याशिवाय मरणार नाही.”

तोवर तिथे देइदेमियाचा बाप, निओटॉलेमसचा सासरा आणि स्कीरोस बेटाचा राजा लायकोमेदेस आला. “तुझ्या बापासारखाच तू बलवान आहेस यात संशय नाही. पण लढाई फार घनघोर होणारे, तेव्हा काळजी घे. जहाजातून ट्रॉयला चाललायस, पण आकाशात सप्तर्षी, ध्रुव, इ. तार्‍यांचे स्थान कायम लक्षात ठेवत जा. खडकाला आपटून जहाज कधी फुटेल ते सांगता येत नाही, तेव्हा हे लक्षात ठेव. मृग नक्षत्र, व्याध तारा, इ. तारेही कुठे असतात आणि त्यांच्यावरून दिशा कशी ओळखायची ते कायम डोक्यात ठेव.”

असा उपदेश करून त्याने नातवाचे एक चुंबन घेऊन त्याला निरोप दिला. लढाईत जाण्यासाठी निओटॉलेमस एखादा घोडा फुरफुरावा तसा फुरफुरत होता. त्याचा आवेश पाहून देइदेमियाला आपल्या पोराचा अभिमान वाटला. वारंवार चुंबन घेऊन तिने अखेरीस त्याला निरोप दिला. तो गेल्यावर ती त्याच्या कॉटवर पडून विलाप करू लागली. त्याची लहानपणची खेळणी, त्याने मारलेला अन चुकून राजवाड्यात पडलेला एक बाण, तो लहानपणी खेळताना ज्या खांबाला रेलून उभा राहिला तो खांब, अशा कुठल्याही गोष्टींना उराशी कवळून आपल्या पोराच्या आठवणीने देइदेमिया विलाप करू लागली. पोरगा कुणाच्या घरी मेजवानीला गेला तरी आईला कसनुसे होते, इथे तर तो युद्धालाच गेला होता. मग टेन्शन न आले तरच नवल.

इकडे जहाजावर निओटॉलेमस इकडेतिकडे पहात होता. देइदेमियाने त्याच्याबरोबर आपले एकदम विश्वासू असे वीस लोक दिले होते. त्याला पाहून समुद्रात आजी थेटिसनेही मनोमन आनंद व्यक्त केला.

हळूहळू रात्र झाली आणि समुद्र खवळला. पण सुकाणूवरचा नावाड्याचा हात एकदम पक्का होता. त्याने त्यातून कौशल्याने जहाज रेमटवले. यथावकाश पहाट अन मग सकाळ झाली. ट्रॉयजवळचा किनारा दिसू लागला होता. टेनेडॉस नामक बेट दिसले, अन ट्रॉयसमोरचे मैदानही दिसू लागले. मैदानावर कैक लोकांची थडगी दिसत होती. ट्रोजन योद्धा प्रोटेसिलिआस तसेच अकिलीसचे थडगेही दृष्टिक्षेपात आले. पण ओडीसिअसने ते निओटॉलेमसला दाखवले नाही, कारण बापाचे थडगे पाहून पोरगा जरा हतवीर्य होईल अशी त्याला भीती वाटली.

अखेरीस ते ग्रीकांच्या जहाजांपाशी आले. जहाजांभोवतीची तटबंदी दिसू लागली. तटबंदीभोवती युरिपिलस आणि त्याचे साथीदार बाण व भाले मारमारून ग्रीकांचा कोथळा बाहेर काढत होते ते दिसल्याबरोबर डायोमीड म्हणाला, “चला लौकर. फुल बोंबाबोंब सुरू आहे. चिलखत वैग्रे चढवा अन चला लढायला. आत्ता वेळ गमवाल तर उद्या जीव गमवाल अन सगळ्यांची थडगी इथेच बांधावी लागतील. चला!!!”

निओटॉलेमसचा पराक्रम, ग्रीकांचे मनोबल वाढते.

भराभरा ते सर्वजण जहाजातून खाली उतरले आणि तडक ओडीसिअसच्या शामियान्यात गेले. तिथे बरीच चिलखते ठेवलेली होती, त्यांतच एक अकिलीसचे चिलखतही होते. ओडीसिअसने ते निओटॉलेमसला दिले. निओटॉलेमसने ते घातले आणि काय आश्चर्य!! बापाचे चिलखत त्याला एकदम फिट्ट बसत होते. हेफायस्टस देवाची करामत शेवटी. विश्वकर्माच होता तो, त्याला अशक्य काय असणार म्हणा.

अकिलीसचे चिलखत घालून अन शस्त्रे घेऊन निओटॉलेमस उभा राहिला तेव्हा सर्व ग्रीकांना एकदम अकिलीसच पुन्हा प्रकट झाल्याचा भास झाला. त्याची चण एकदम त्याच्या बापासारखी होती. शामियान्यातून तो बाहेर निघाला आणि लढाईत सर्वांत जास्ती गदारोळ जिथे उठला होता तिथे गेला, कारण इतका आवाज येतोय त्याअर्थी तटबंदी तिथेच सर्वांत कमकुवत आहे असे त्याला वाटले. तिथे युरिपिलस आणि त्याचे साथीदार एक बुरुज चढून येण्याचा प्रयत्न करीत होते. ओडीसिअस, डायोमीड, निओटॉलेमस आणि लेऑन्तेउस या चौघांनी भाल्यांचा मारा करून युरिपिलस आणि त्याच्या सेनेला तिथून हाकलले. पण युरिपिलस लै खौट होता. जरा उगीच दूर झाला इतकेच. थोड्या वेळाने जवळच पडलेला एक धोंडा घेऊन त्याने त्या बुरुजावर नीट नेम धरून फेकला. तटबंदी बह्वंशी मातीचीच असल्याने त्या दगडाच्या मार्‍याखाली तो बुरुजही कोसळला. घाबरून ग्रीक सैरावैरा पळू लागले, आणि युरिपिलस जहाजे पेटवून देतो की काय अशी स्थिती निर्माण झाली. युरिपिलस ग्रीकांना चिडवू लागला, “ग्रीक कुत्र्यांनो! तुमच्या टिनपाट बाणांनी मला घंटा काहीही होणार नाही. इथून परत जा नैतर सगळेजण माझ्याकडून फुक्कट मराल.”

तेव्हा ट्रोजनांनी निओटॉलेमसला पाहिले आणि अकिलीसच परत आल्याचा त्यांना भास झाला आणि त्यांची पुनरेकवार गाळण उडाली.पण ते त्यांनी युरिपिलसला सांगितले नाही. युरिपिलसही मग लढू लागला. ग्रीकांच्या तटबंदीपाशी शर्थीने लढाई चालली होती. निओटॉलेमस फॉर्मात आला आणि त्याने लै लोक मारले. लढताना आजिबात थकला नाही. ग्रीक सैन्याला ते बघून हुरूप आला, विशेषतः मॉर्मिडन सैन्याला आपला राजा असा लढताना पाहून आनंद वाटला. त्याने केल्टस नामक ट्रोजनाच्या छातीत भाला खुपसला, तर युबियस नामक ट्रोजनाच्या हेल्मेटवर एक जड धोंडा उचलून आदळला. डोसके फुटून तो जागीच कोसळला. त्याच्या आसपासही त्याने अनेक ट्रोजनांना ठार मारले. त्याचे शौर्य पाहून म्हातारा मॉर्मिडन कमांडर फीनिक्स तिथे आला आणि युद्धाच्या भरात असतानाच निओटॉलेमसला मिठी मारून त्याची प्रशंसा करू लागला. “अरे एवढासा होता तुझा बाप तेव्हापासून त्याला मीच सांभाळलंय! मीच त्याची आई अन बाप दोन्ही होतो त्याच्यासाठी. तुला पाहून त्याचीच आठवण येतेय रे पोरा. बापासारखेच लढून त्या युरिपिलसला ठार मार आणि ग्रीक व मॉर्मिडन सैन्याला दिलासा दे.”

निओटॉलेमस उत्तरला, “फीनिक्सकाका, लढाईचा निकाल तर युद्धाचा देव एरेस आणि नशीब हे दोघेच ठरवतील.”

असे त्यांचे सवालजवाब चालतात तोवर सूर्यास्त झाला आणि युद्ध थांबले. दोन्ही बाजूंचे योद्धे आपापल्या शामियान्यात परत आले. स्वतः आगामेम्नॉन निओटॉलेमसशी बोलला आणि त्याची त्याने प्रशंसा केली, “एकदम तुझ्या बापागतच दिसतोस की रे! मला तर हेक्टरला मारताना निघालेल्या अकिलीसचीच आठवण झाली. असाच लढलास तर ट्रॉयवर आपला कब्जा निश्चित आहे! अकिलीस देवाघरी गेलेला असला तरी ग्रीकांना विनाशापासून वाचवण्यासाठी त्यानं तुला पाठवलं.”

यावर निओटॉलेमस उत्तरला, “मी जिवंत असतानाच माझ्या बापाला भेटू इच्छितो. त्याच्या नावाला बट्टा लागेल असं मी काहीही करणार नाही. देवांची इच्छा असेल तर तेही होईल!” हे ऐकून सर्व ग्रीकांनी निओटॉलेमसच्या मर्यादशीलपणाबद्दल संतोष व्यक्त केला. आगामेम्नॉनबरोबर मेजवानी आटोपल्यानंतर निओटॉलेमस आपल्या-पूर्वी अकिलीसच्या-शामिन्यान्यात आला. तेथील गुलाम बायका आणि मारलेल्या ट्रोजन सैनिकांची चिलखते पाहून बापाच्या आठवणीने त्याने एक हुंदका दिला. त्याला पाहून ब्रिसीसलाही अकिलीसची आठवण येऊन ती अंमळ हळवी झाली.

इकडे ट्रोजनांनीही ग्रीकांची खोड मोडल्याबद्दल युरिपिलसची हेक्टरसारखी स्तुती केली. दोन्ही बाजूंचे लोक यथावकाश डाराडूर झोपून गेले.

निओटॉलेमसच्या हस्ते ट्यूथ्रॅनियन युरिपिलसचा वध.

निओटॉलेमसने मॉर्मिडन लोकांना चेतवले आणि म्हणाला, की लोकांना अकिलीस जिवंत असल्याचा भास झाला पाहिजे. त्याने पेटून सर्व मॉर्मिडन सैनिक निघाले. अन्य ग्रीक सैन्यही सोबत निघाले. मधमाशा घोंगावाव्यात तसे निओटॉलेमसभोवती योद्धे चालले होते. त्याच्या रथाचे घोडेही एकदम जोषात फुरफुरत होते. ट्रोजन बाजूला युरिपिलसही जोषात होता.

दोन्ही बाजू एकमेकांना भिडल्या. निओटॉलेमस एकदम फॉर्मात आला होता. आल्याआल्या त्याने मेलानेउस आणि अल्किडॅमस या दोघांना ठार मारले. त्यानंतर मेनेस, भालापटू मोरीस, पॉलिबस आणि हिप्पोमेडॉन या ट्रोजनांनाही त्याने हेदिससदनी धाडले. दिसला ट्रोजन उडव मुंडकं, दिसला शत्रू खुपस भाला असं त्याचं चाललं होतं. ट्रोजनांच्या सैन्याची त्याच्यापुढे भीतीने गाळण उडाली. अख्खे मैदान ट्रोजनांच्या प्रेतांनी भरून गेले. निओटॉलेमस आपल्या पासारखेच शौर्य गाजवीत होता.

इकडे ट्रोजन सेनापती एनिअसने अ‍ॅरिस्टोलोखस नामक ग्रीकाच्या डोक्यावर मोठा धोंडा जोरात आदळला. त्याचे हेल्मेट अन डोके दोन्हीही फुटले आणि तो जागीच ठार झाला. डायोमीडने चपळ ट्रोजन योद्धा युमेयसला ठार मारले. मायसीनीनरेश आगामेम्नॉननेही स्ट्रॅटसला तर मेरिओनेस या ग्रीक सेनापतीने ख्लेमस या ट्रोजनाचा प्राण घेतला.

ग्रीकांनी अशी कत्तल उडवलेली असताना युरिपिलस काही स्वस्थ बसला नव्हता. त्यानेही आपला कत्तलखाना सुरूच ठेवला होता. युरिटस आणि मेनोशियस या दोघा ग्रीकांना आणि त्यासोबर ओडीसिअसचा मित्र हर्पालस यालाही ठार मारले. हर्पालसला मारल्याचा अँटिफस नामक ग्रीकाला राग आला आणि त्याने युरिपिलसवर भाला फेकला. युरिपिलसने वाकून तो चुकवला, तो मेलॅनियन नामक युरिपिलसच्या साथीदाराला लागून तो गतप्राण झाला. आपला मित्र मेल्याचे पाहून युरिपिलस चिडला आणि अँटिफसवर धावून गेला, पण आपल्या लोकांआड अँटिफस दडल्याने तो युरिपिलसपासून वाचला. मग युरिपिलस इतर ग्रीकांमागे धावून त्यांची चटणी उडवू लागला. वीज पडून एखाद्या दरीत झाडे कोसळावीत तसे त्याच्या भालाफेकीने ग्रीकांची प्रेते मैदानावर पडू लागली. तेवढ्यात अकिलीसच्या मुलाकडे त्याचे लक्ष गेले. त्याने ओरडून त्याला आव्हान दिले, “कोण आहेस तू? या युरिपिलसबरोबर समोरासमोरच्या लढाईत आजवर कोणीच टिकलं नाहीये. तू तर आता मेलासच! माझ्याशी जे जे लढले त्यांना कुत्री खँथस नदीकाठी फाडून त्यांची हाडे चघळत बसलीत. माझ्याशी सामना करायची तुझी हिंमत कशी झाली?”

निओटॉलेमसने अगदी छोटेसे उत्तर दिले.” मी परमप्रतापी अकिलीसचा मुलगा आहे.” साहजिकच आहे म्हणा, इतके क्रिडेन्शिअल सांगणे त्याला पुरेसे होते. अजून काही सांगायची गाज नव्हती. त्यानंतर दोघेही रथातून खाली उतरले. युरिपिलसने हातात एक अतिशय मोठा धोंडा घेऊन सरळ निओटॉलेमसच्या ढालीवर फेकला. पण ती अकिलीसची ढाल असल्याने त्याला काही झाले नाही. दोघे एकमेकांवर सिंहासारखे झेपावले. भाले अन तलवारींची जोरदार खणाखणी चालू होती. कधी चिलखतावर तर कधी ढालीवर वार होत होते. बाजूलाच शेकडो ग्रीक व ट्रोजन सैनिकही एकमेकांची आतडी बाहेर काढत होते. अखेरीस अकिलीसचा पेलियन पर्वतावर बनवलेला भाला निओटॉलेमसने युरिपिलसच्या गळ्यात भोसकून त्याला ठार मारले. युरिपिलस कोसळला. त्याला पाहून निओटॉलेमस म्हणाला, “इतकी टिवटिव करत होतास नै का रे ग्रीकांची जहाजं पेटवीन आणि यंव करीन अन त्यंव करीन! पण माझ्या बापाचा भाला आहे हा, कुणालाही आटपणार नाही.”

असे म्हणून त्याने भाला त्याच्या गळ्यातून बाहेर काढला आणि त्याचे चिलखत काढून घेतले. युरिपिलस पडलेला पाहून ट्रोजनांची गाळण उडाली. ते पाठीला पाय लावून पळत सुटले. त्यांचा पाठलाग करताना निओटॉलेमस आणि अन्य ग्रीकांनी लै लोकांची कत्तल उडवली. ट्रोजन्स ट्रॉयच्या गेटाआड दडू पाहणार इतक्यात हेलेनस नामक ट्रोजनाने त्यांना शिव्या घालून लढायला प्रवृत्त केले आणि लढाईला पुनरेकवार तोंड लागले.

निओटॉलेमस भलताच फॉर्मात होता. त्याने पेरिमेदेस, सेस्ट्रस, फालेरस, पेरिलाउस, मेनाल्कास, या ट्रोजनांना एकापाठोपाठ एक ठार मारले. हेक्टरचा भाऊ डेइफोबस याने लिकॉन नामक ग्रीकाच्या जांघेच्या वरती भाला खुपसून त्याची आतडी बाहेर काढली. एनिअस या ट्रोजन सेनापतीने डायमस नामक ग्रीकाला ठार मारले, तर युरिआलस नामक डायोमीडच्या मित्राने एक लहान भाला छातीत फेकून आस्त्राएउस नामक ट्रोजनाला ठार केले. आगेनॉर नामक ट्रोजन सेनापतीने ट्यूसरचा मित्र असलेल्या हिप्पोमेनेस नामक ग्रीकाच्या गळा व खांदा यांदरम्यान वार करून त्याला ठार मारले. आपल्या मित्राला मारलेले पाहताच ट्यूसर चिडला आणि त्याने धनुष्याची प्रत्यंचा सरसावली आणि बाण सोडला. पण आगेनॉर वाकला आणि त्याने तो चुकवला. तो बाण देइओफोन्तेस नामक ट्रोजनाला जाऊन लागला. तो त्याच्या डाव्या डोळ्याच्या बुबुळात घुसून उजव्या कानातून आरपार बाहेर आला. असह्य वेदनेतही तो तसाच उठून उभा राहिला तेव्हा ट्यूसरने त्याच्या गळ्यावर नेम धरून दुसरा बाण सोडला. मानेचे स्नायू भेदले गेले आणि देइओफोन्तेस खलास झाला.

निओटॉलेमसला आता युद्धाची चटक लागली होती. अगदी बापाप्रमाणेच त्याने युद्धभूमीवर नुसता आकांत मांडला होता. वातावरण लैच टाईट झाले होते. ट्रोजन्स घाबरून शेवटी ट्रॉयच्या भिंतींआड जाऊन बसल्यावर युद्ध काहीकाळ थांबले. ग्रीकांनी आता नवीन प्लॅन केला होता. इलियडपासून आत्तापर्यंत पाहिले असेल की जेव्हा जेव्हा त्रोजन्स बळजोर होतात तेव्हा ते ग्रीकांच्या जहाजांभोवतीची तटबंई मोडायचा प्रयत्न करतात. हेक्टरनेही तेच केले आणि युरिपिलसनेही तेच केले. ग्रीकांनी आता ठरवले, की ट्रोजनांवर त्यांचाच प्रयोग करायचा. ट्रॉयच्या भिंती पूर्ण दगडी असल्याने भिंती फोडणे तोफा नसताना अशक्य होते, पण लाकडी दरवाजे फोडणे जमले असते. मग ग्रीक लोक ट्रॉयच्या दरवाजांपाशी जमले आणि दरवाजे फोडण्याचा प्रयत्न करू लागले. ट्रोजनांनी भिंतीवरून आणि बुरुजांवरून भाले, बाण आणि दगड खाली फेकण्याचा सपाटा लावला. मेरिओनेस या ग्रीक योद्ध्याने फिओलोडॅमस या ट्रोजन योद्ध्याच्या गळ्यात बाण मारून त्याचा प्राण घेतला. तो मेल्यावर त्याने पॉलितेस नामक ट्रोजनावरही दुसरा बाण सोडला पण त्याने बाजूला होऊन तो बाण चुकवला.

असा सगळा गदारोळ उठला असताना वातावरण जरा ढगाळ झाले. धुके आले आणि आकाशात विजांचा गडगडाट होऊ लागला. मग नेस्टॉर म्हणाला की हा झ्यूसदेवाचा मेसेज आहे. आपण परत गेलेलंच बरं नैतर त्याचा कोप होईल. मग ग्रीकांनी त्याचा सल्ला मानला व परत गेले. युद्धात मेलेल्या आपल्या मित्रांची प्रेते तिथेच खड्डा खणून पुरली. मग आपापल्या तंबूंत परत गेले आणि चिलखत वैग्रे काढून समोरच्या हेलेस्पाँट खाडीत उडी मारून सर्व रक्त, जखमा, इ. धुवून टाकल्या. निओटॉलेमसही आगामेम्नॉन आणि अन्य बड्या लोकांबरोबर दाबून जेवला आणि आपल्या शामियान्यात परत आला आणि झोपून गेला. बाकीचे ग्रीकही एकदम निवांतपणे झोपले. निओटॉलेमसच्या शौर्यामुळे ते आता निश्चिंत झाले होते. त्यांची भीती नष्ट झाली होती.

दुसर्‍या दिवशीची लढाई, डेइफोबसच्या हल्ल्यापुढे ग्रीकांचा जोर कमी पडतो.

दुसर्‍या दिवशी पहाट झाल्याबरोबर ग्रीकांना ट्रॉयच्या भिंती दिसू लागल्या. ट्रोजन योद्धा अँटेनॉर आकाशाकडे पाहून हात उभावून फ्रस्ट्रेट होऊन म्हणाला,

“मारावेचि अम्हां असे मनि वसे रे झ्यूसदेवा खरे,
तैं आम्ही मरु, मारि सत्वरि परी, ताणू नको दु:ख रे”

पण त्या दिवशी युद्धाला तोंड लागले नाही. कारण ट्रॉयराज प्रिआमने मेनोएतेस नामक आपला दूत आगामेम्नॉनकडे पाठवला की मेलेल्या ट्रोजन योद्ध्यांचे दहन करणे बाकी आहे तरी प्लीज ते आटपेस्तोवर युद्ध थांबवले तर बरे. आगामेम्नॉनने होकार दिल्यावर मग मेनोएतेस ट्रॉयमध्ये परत गेला. ट्रोजनांबरोबरच ग्रीकही आपल्या मरण पावलेल्या योद्ध्यांना आणि प्रिय घोड्यांना अग्नी देऊ लागले. ट्रोजनांनी युरिपिलसचे दहन करून त्याच्या अस्थी ट्रॉयच्या दार्दानियन दरवाज्यासमोर खँथस नदीकाठी पुरल्या आणि त्याच्यासाठी शोक करू लागले. एकूण वातावरणाचा परिणाम पाहून अकिलीसपुत्र निओटॉलेमसही बापाच्या थडग्याला मिठी मारून रडू लागला. कळतेपणी कधीच न पाहिलेल्या बापाच्या आठवणींनी त्याचे मन व्याकूळ झाले होते. त्याला पाहून जुना जाणता मॉर्मिडन कमांडर फीनिक्सही त्याच्याबरोबर अकिलीसच्या शोकात सहभागी झाला. त्याने आणि १२ मॉर्मिडन योद्ध्यांनी मिळून निओटॉलेमसची समजूत काढली आणि अकिलीस व अन्य गतप्राण योद्ध्यांची स्तुतीस्तोत्रे गात गात त्याला तंबूत नेले.

यथावकाश रात्र झाली आणि ब्रेडबीड खाऊन ग्रीक व ट्रोजन शांत झोपले. दुसर्‍या दिवशी पहाट झाली तसे ग्रीक सैन्य उठले आणि चिलखत घालून फुल फॉर्मात युद्ध करायला बाहेर पडले. त्यांचा आवेश पाहून ट्रोजनांना कापरे भरले. पण हेक्टरचा भाऊ डेइफोबसने त्यांना धीर दिला,”ट्रोजनांनो, घाबरायचं नाही आजिबात! तुम्ही फक्त पॅरिस किंवा हेलेनसाठी लढत नाही एवढं लक्षात घ्या! मातृभूमीच्या रक्षणासाठी, आपापल्या बायकापोरांसाठी, आपापल्या वडीलधार्‍यांसाठी आपण लढतो आहोत. आपल्यासमोर उभा असलेला तो ग्रीक अकिलीस नाहीये. तो केव्हाच झ्यूसला प्यारा झाला! आगीने त्याचा घास कधीच घेतला. समोर अकिलीस येवो नैतर त्याचा काका येवो, इतक्या शर्थीने लढा की शत्रूला कळायचं बंद झालं पाहिजे!! प्राणपणाने लढाल, तर नंतर सुख पावाल.”

त्याचे भाषण ऐकून ट्रोजनांच्या अंगात वीरश्री संचारली. अख्ख्या ट्रॉयभर लोकांची सज्ज होण्यासाठी एकच झुंबड उडाली. बायका रडत रडत का होईना, आपल्या नवर्‍यांपाशी त्यांची शस्त्रे आणून ठेवू लागल्या. लहान पोरे बापाला हेल्मेट देऊ लागली, तर म्हातारेकोतारे तरण्याताठ्यांना लढाईत विजयी भव चा आशीर्वाद देऊ लागले. आपल्या छातीवरील जुने वण दाखवत त्यांना अजून चेतवू लागले.

असे वीरश्रीने भारलेले ट्रोजन सैन्य ट्रॉयच्या दरवाजांतून बाहेर आले तेव्हा ग्रीक सैन्याशी त्यांची गाठ पडली. ढालतलवारींचा खणखणाट, मरणार्‍यांचा चीत्कार तर मारणार्‍यांची गर्जना यांनी वातावरण भरून गेले. रक्त लागून लागून तलवारी, भाले लाल झाले. चिलखतेही रक्तात न्हाली. सूं सूं करत दोन्ही बाजूंनी अनेक बाणही फेकले गेले. त्यांनी अनेकांच्या कंठाचा वेध घेतला. ट्रॉयमधील म्हातारेकोतारे आणि बायका हे सर्व काही तटावरून पाहत होत्या आणि अपोलो देवाकडे आपापल्या नवर्‍यां-पोरांसाठी प्रार्थना करीत होत्या. हेलेन मात्र लाज वाटून तिच्या दालनात एकदम खिन्न होऊन तिच्या सख्यांसोबत बसली होती.

लढाईत पहिला बळी डेइफोबसने घेतला. यवनभीष्म नेस्टॉरचा सारथी त्याने भाल्याने टिपून ठार मारला. नेस्टॉरने घोड्यांचे लगाम हातात घेतले पण त्याला मारणे सहज शक्य होते. ही अडचण ओळखून मेलँथियस नामक ग्रीक योद्धा चटकन नेस्टॉरच्या रथावर झेपावला आणि त्याने लगाम हातात घेतले व नेस्टॉरला सुरक्षित ठिकाणी नेले. तेव्हा नेस्टॉरचा नाद सोडून डेइफोबस अन्य ग्रीकांकडे वळला. त्याने मारलेल्या ग्रीकांचे रणभूमीवर ढीग पडले. डेइफोबसला घाबरून ग्रीक सैरावैरा झाले. ट्रोजनांनी त्यांपैकी काहींचा पाठलाग गेला, तर स्वतः डेइफोबसने खँथस नदीत घुसून कैकांना अणकुचीदार दांड्याने खुपसून मासे मारावेत तसे टिपून टिपून मारले. त्यांच्या रक्ताने खँथसचे पाणी लाल झाले.

डेइफोबसने चढवलेल्या जोरदार हल्ल्यापुढे ग्रीक हतबलच झाले असते पण अकिलीसपुत्र निओटॉलेमस त्यांच्या मदतीला धावून आला आणि त्याने कत्तलखाना आरंभला. आमिदेस नामक घोडेस्वार ट्रोजनाच्या बेंबीतून आरपार पाठीच्या कण्यापर्यंत भाला खुपसून त्याने त्याला घोड्यावरून खाली पाडले. आमिदेस खलास झाला. पाठोपाठ त्याने आस्कानियस नामक ट्रोजनाच्या वरून पाचव्या बरगडीखाली, तर ओएनोप्स नामक ट्रोजनाच्या जस्ट गळ्याखाली भाला खुपसून ठार मारले. त्याचा भाला एकापाठोपाठ एक योद्ध्यांचे रक्त पिऊन लालेलाल झाला होता. सोबत आगामेम्नॉन, डायोमीड, इ. अन्य ग्रीक योद्धेही खच्चून लढत होते.

अखेरीस डेइफोबसला घाबरून पळणार्‍या ग्रीकांकडे निओटॉलेमसचे लक्ष गेले. तडक तो डेइफोबसकडे गेला. सारथी ऑटोमेडॉनने निओटॉलेमसला सांगितले, “हा तुझ्या बापाला बघून घाबरून पळून गेला होता. आत्ता कशी काय डेरिंग झाली काय की.” डेइफोबस आणि निओटॉलेमसची बाचाबाची झाली आणि निओटॉलेमस त्याच्यावर भाला फेकणार इतक्यात डेइफोबस मागे पळाला. त्याला अस्सल मायसीनियन ग्रीकमधील चार शिव्या घालून निओटॉलेमसने आपला मोहरा दुसरीकडे वळवला.

नंतर ग्रीकांचा राजपुरोहित व ज्योतिषी काल्खस याच्या सल्ल्यानुसार ग्रीक परत फिरले.

प्रख्यात धनुर्धर फिलोक्टॅटेसचे ग्रीक सैन्यात पुनरागमन.

त्याने नवीन भविष्य वर्तवले, की लेम्नॉस बेटावर असलेल्या फिलोक्टॅटेस नामक धनुर्धार्‍याला परत आणल्याशिवाय आपल्याला विजय मिळणे अशक्य आहे. मग आगामेम्नॉनने नेहमीप्रमाणे डायोमीड आणि ओडीसिअस या द्वयीला त्याला आणायच्या कामगिरीवर पाठवले. ते दोघे जहाजात बसून लेम्नॉस बेटाकडे निघाले. तोपर्यंत आगामेम्नॉननेही युद्ध थांबवले.

आता हा फिलोक्टॅटेस कोण आणि त्याचा इथे काय संबंध हे सांगणे अवश्यमेव आहे. तर ट्रॉयवर स्वारी करायची म्हणून ग्रीक सैन्य होते त्याबरोबर हा फिलोक्टॅटेस देखील होता. थेसली येथील म्हणजेच साधारणपणे ग्रीसच्या मध्य-उत्तर भागातल्या मेलिबोएआ नामक राज्याचा राजा पोएआस याचा तो मुलगा होता. अन ग्रीकांचा भीम हर्क्युलस याच्याशी याचा क्लोज काँटॅक्ट होता. हर्क्युलसच्या दोन मुख्य लव्हर्सपैकी हा एक मानला जातो. हर्क्युलसच्या शवाला अग्नी याने किंवा याचा बाप पोएआस याने दिला असे मानले जाते. आणि मुख्य म्हणजे हर्क्युलसचे धनुष्यबाण फिलोक्टॅटेसकडे होते. वाटेत त्याच्या पायाला जखम झाली. बहुतेक साप चावून ती जखम झाली असावी. पण काही केल्या ती जखम बरी होईना. गळू झाले, ठणकले, फुटले, सगळा पू वाहिला, तरी जखम बरी होईना. सगळे ग्रीक अपशकुन अपशकुन करत बोंबलू लागले तेव्हा त्याला बिचार्‍याला एकट्याला लेम्नॉस बेटावर उतरवले आणि त्याचे सैन्य मात्र ट्रॉयला मेडॉन नामक कमांडरखाली नेले गेले. पूर्ण दहा वर्षे त्याचा अश्वत्थामा झाला होता. धनुर्धारी तर तो होताच- शिवाय जखमही बरी व्हायचे नाव घेत नव्हती. लेम्नॉस बेटावरच्या एकाकी गुहेत त्याने जवळपास दहा वर्षे काढली. ग्रीकांवर, विशेषतः ओडीसिअसवर त्याचा जास्त दात होता, कारण ओडीसिअसने आगामेम्नॉनचे कान भरून फिलोक्टॅटेसला लेम्नॉस बेटावर राहण्यास भाग पाडले होते.

जहाज लेम्नॉस बेटाच्या किनार्‍याला लागले. या लेम्नॉस बेटाचीही मजाच होती. नवर्‍यांनी थ्रेशियन गुलाम बायकांजवळच राहणे पसंत केल्याने तिथल्या सर्व बायकांनी चिडून एका रात्री सर्व पुरुषांचा खून केला आणि विधवा राष्ट्राचा जन्म झाला. ट्रोजन युद्धाच्याही लै आधीची गोष्ट.

तर फिलोक्टॅटेसला भेटायला ओडीसिअस आणि डायोमीड निघाले. थोड्या स्मरणाने ती गुहा त्यांच्या लक्षात आली आणि ते गुहेच्या तोंडाशी लगेच चढून गेले.
फिलोक्टॅटेसची अवस्था पाहून त्यांना कळायचं बंद झालं. गुहेच्या बाहेर आणि आत सगळीकडे पक्ष्यांच्या पिसांचा नुसता खच पडला होता. त्याने त्या पिसांचाच एक शर्ट बनवला होता. थंडीत तोच एक उपयोगी पडत असे. पक्ष्यांच्या मांसावरच फिलोक्टॅटेस कसाबसा जिवंत राहिला होता. सोबतच जखमेचा पू गुहेच्या जमिनीवरती सांडून कैक ठिकाणी साकळला होता. त्याचा लालसर रंग आणि उग्र दुर्गंध सगळीकडे पसरला होता. फिलोक्टॅटेसच्या पायावर झालेल्या जखमेवरती अनेक प्रकारचा औषधी झाडपाला लावूनही तो असह्यरीत्या ठणकत होता. त्याच्या शरीराची रया गेलेली होती. हाडांचा सापळा दिसत होता. गालफडे खोल गेलेली होती आणि त्याच्या केसांची झुलपे केविलवाणेपणाने लोंबत होती. डोळे भेसूर दिसत होते. त्याने आंघोळ केल्यालाही कैक वर्षे लोटली असावीत. सापळ्यात पाय अडकलेल्या कुणा रानटी जनावरागत तो दिसत होता.

ओडीसिअस आणि डायोमीडला पाहिल्यावर फिलोक्टॅटेसचा जुना राग उफाळून आला आणि त्याने हर्क्युलसचे धनुष्य उचलून त्यांवर बाणाचा नेम धरला. पण हळूहळू तो राग निवळला. त्याच्या दोन्ही बाजूस ते दोघे बसले, आणि त्याने दहा वर्षे काय हालअपेष्टा भोगाव्या लागल्या, त्यांचे साद्यंत वर्णन त्यांच्यापुढे केले. त्यांनीही ते सहानुभूतीने ऐकून घेतले आणि ओडीसिअस त्याला म्हणाला, “जर तू आमच्याबरोबर ट्रॉयला परत आलास, तर तुझी जखम बरी करू शकणारे वैद्यराज आहेत तिकडे. ग्रीक सैन्याची अवस्था सध्या बिकट झालेली आहे. नियतीमुळेच तुला तिकडं रहावं लागलं, नैतर आमच्यापैकी कुणाचीही इच्छा नव्हती तुला इकडं ठेवायची.”

म्हणजे बघा गरज आल्यावर अचानक कसा पुळका आला ते. खरेतर आत्ता गोड बोलणारा हा ओडीसिअसच तेव्हा त्याला हाकलण्यात अग्रभागी होता. ग्रीक सेनेबरोबर वैद्यराज मॅखॉन तेव्हाही होताच, पण तेव्हा नै सुचली ही बुद्धी. माज तर करायचा,पण वाट लागली अन गरज भासली की पुन्हा लाळघोटेपणा करायचा ही राजकारणी वृत्ती लै जुनी आहे याचे अजून एक प्रत्यंतर आले या घटनेवरून.

तर असे म्हणून त्या दोघांनी ही फिलोक्टॅटेसला उचलून जहाजावर नेले. त्याला आंघोळ घातली, आणि खायला ताजे मांस दिले. जेवण झाल्यावर सगळेजण झोपून गेले.

यथावकाश जहाज ट्रॉयच्या किनारी हेलेस्पाँट खाडीला लागले. वैद्यराज मॅखॉन मरण पावला होता. त्याजागी आता त्याचा भाऊ पॉदालिरियस काम पाहत होता. त्याने आपला बाप अन ग्रीक धन्वंतरी एस्कुलापियसचे स्मरण करीत एक नामी औषधी त्याच्या जखमेवर लावली आणि काय आश्चर्य! त्याची जखम बरी झाली. त्यासरशी त्याच्या अंगात जणू हजार हत्तींचे बळ संचारले. सर्व काळजी, खिन्नपणा त्याने आता सोडून दिला होता.

स्वतः आगामेम्नॉन व मेनेलॉस हे खासे त्याला भेटायला आले. त्याला पाहून मरून पुनर्जन्म झालेल्यास पहावे तितके आश्चर्य त्यांना वाटले. टिपिकल पॉलिटिशियन देतो तसे एक लंबेचवडे भाषण देऊन आगामेम्नॉनने त्याला सात बायका, चाळीस घोडे व बारा तिवया भेट दिल्या. त्याने फिलोक्टॅटेसही खूष झाला आणि त्या भेटवस्तूंसकट आपल्या सैन्याजवळच्या शामियान्याकडे गेला. यथावकाश रात्र झाली आणि जेवण करून लोक झोपले.

दुसर्‍या दिवशी ग्रीकांनी आपापल्या भालेबरच्यांना आणि बाणाच्या टोकांना धार लावली, घोड्यांना वैरण खिलवली. फिलोक्टॅटेस त्यांना म्हणाला, “चला तयार व्हा! ट्रॉयच्या भिंती पाडू आणि त्याचा पूर्ण खातमा करू!” ते ऐकून ग्रीक सैन्यही एकदम पेटून युद्धाला निघाले.

फिलोक्टॅटेस व अन्य अनेकविध ग्रीक-ट्रोजनांचा पराक्रम, फिलोक्टॅटेस पॅरिसला वर्मी बाण मारतो.

आता ट्रॉयमध्ये भरलेल्या एका महासभेत पॉलिडॅमस नामक ट्रोजन परत म्हणाला, “ग्रीकांचा जोर फारच जास्ती दिसतोय. किती झालं तरी चढाई करून येतच आहेत. उगीच त्यांच्याशी लढण्यापेक्षा आपण आपल्या भिंतींआड लपून राहू. काही झालं तरी आपल्या भिंती फोडणे ग्रीकांना शक्य नाही.”

ते ऐकून ट्रोजन सेनापती एनिअस लै चिडला. “डोक्यावर पडलायस काय? तुला कोण शहाणं म्हणतंय मला कळेना बॉ. तुला काय वाटतंय, आत लपून राहिलो म्हणून काय ग्रीक चढाई करायचे बाकी राहतील काय? ते कायम हल्ला करतच राहतील. शिवाय बाहेर जाता आलं नाही तर त्या भिंतींचा तरी काय घंटा उपयोग आहे? उपासमारीनं मरू फुकट. त्यापेक्षा जोर एकवटून लढाई करू, जे होईल ते होईल. झ्यूसची मर्जी असेल तर आपण जिंकू, पण नसेल तर पितृभूमीसाठी लढून मगच मरू.”

हे ऐकून गर्जना करून ट्रोजनांनी त्याचा जयजयकार केला आणि युद्धासाठी निघाले. इकडे ग्रीक सैन्यही निघाले आणि युद्धाला तोंड लागले. सर्वप्रथम एनिअसने हर्पालिऑन नामक ग्रीकाच्या कमरेखाली भाला खुपसून त्याला हेदिससदनी पाठवले. त्यानंतर हिल्लस नामक ग्रीकाचेही प्राण घेतले. तो मेलेला पाहून क्रीटाधिपती इडोमेनिअसला लै दु:ख झाले.

इकडे अकिलीसपुत्र निओटॉलेमसने ट्रोजनांची अनावर कत्तल चालवली होती. एका फटक्यात त्याने केब्रस, हर्मॉन, पासिथेउस, हिस्मिनस, स्खेदियस, इंब्रासियस, फ्लेगेस, म्नेसाएउस, एन्नोमस, आम्फिनस, फासिस, गालेनस या बारा ट्रोजन वीरांना लोळवले.

त्यानंतर एनिअसचा साथीदार युरिमेनेस याने बरेच ग्रीक मारले. इतके, की त्याच्या भाल्याचे टोक वाकून गेले! मग मेगेस नामक ग्रीक धनुर्धार्‍याने त्याच्या बरगडीवर बाण मारला. रक्त ओकत युरिमेनेस कोसळला. त्याचे चिलखत काढून घेण्यासाठी दिलेऑन आनि अँफिऑन हे दोघे ग्रीक पुढे सरसावले, पण एनिअसने त्या दोघांनाही त्याआधीच ठार मारले.

डायोमीडने मेनॉन आणि अँफिनूस या ट्रोजनांना ठार मारले, तर पॅरिसने देमोलिऑन नामक स्पार्टन योद्ध्याला छातीत उजवीकडे बाण मारून ठार मारले. ग्रीक धनुर्धारी ट्यूसरनेहि झेखिस नामक ट्रोजनाला लोळवले, तर मेगेस या ग्रीक योद्ध्याने अल्काएउस नामक ट्रोजनाला एकदम हृदयाजवळ भाला खुपसून ठार मारले. ट्रोजन योद्धा ग्लॉकसचा सहकारी स्किलाकेउसला ओडियस नामक ग्रीकाच्या मुलाने त्याची ढाल भेदून खांद्यात भाला खुपसला, पण तो मेला नाही. नंतर ट्रॉयमधल्या बायकांनी त्याला ठार मारले. परत गेल्यावर त्यांनी आपापल्या पोरानवर्‍यांची चौकशी केल्यावर ते सगळे मेले असे तो म्हणाल्यावर त्या चिडल्या आणि त्यांनी जमावाने त्याच्यावर दगडफेक करून ठार मारले.

आता हर्क्युलसचे धनुष्य धारण करणारा फिलोक्टॅटेसही फॉर्मात आला होता. त्याने देइओनेउस आणि अकॅमस या दोघा ट्रोजनांना लोळवले. त्यांसोबतच अजूनही अनेक लोकांना त्याने ठार मारले. त्यातच त्याला पॅरिस दिसला.

दोघे आमनेसामने आले. पॅरिसने फिलोक्टॅटेसवर एक बाण सोडला. फिलोक्टॅटेसने बाजूला होऊन तो बाण चुकवला. तो क्लिओडोरस नामक ग्रीकाच्या खांद्याचे स्नायू भेदून गेला. क्लिओडोरसच्या खांद्यात अगोदरच पॉलिडॅमस या ट्रोजनाने भाला खुपसला होता तरी तो युद्धाला तयार होता. पण आता बाणही आरपार गेल्यावर तो कोसळला आणि असह्य वेदनांमध्ये त्याने प्राण सोडला. ते पाहताच फिलोक्टॅटेस चिडला आणि पॅरिसला म्हणाला, “कुत्र्या! माझ्याशी बरोबरी करतोस काय! मी आता तुला ठार मारणार म्हणजे मारणारच!!”

असे म्हणून आकर्ण प्रत्यंचा ताणून त्याने पॅरिसवर बाण सोडला. तो त्याच्या मनगटाला चाटून गेला. मग लगेच त्याने दुसरा बाण सोडला, तो मात्र पॅरिसच्या जांघेजवळ लागला.

पॅरिसचा मृत्यू- दोन व्हर्जन्स- पॅरिसची प्रथम पत्नी ओएनोनीचे उपाख्यान.

क्विंटस स्मिर्नियस सांगतो त्याप्रमाणे पॅरिस पुन्हा ट्रॉयमध्ये निघून गेला. पण एपिक सायकलनुसार पॅरिस युद्धभूमीवरच मेला आणि मेनेलॉसने त्याच्या प्रेतावर रागाने तलवारीचे घाव घातले, पण ट्रोजनांनी ते प्रेत परत ट्रॉयमध्ये नेले.

यानंतरही पॅरिसची जखम भरून निघाली नव्हती. ग्रीक सैन्य जहाजांकडे निघून गेले, ट्रोजन सैन्यही ट्रॉयमध्ये परत आले. पण पॅरिसचं दुखणं थांबलं नव्हतं. जुनी भविष्यवाणी आता खरी ठरली होती- पॅरिसला त्याची अगोदरची बायको ओएनोनी हीच फक्त वेदनांपासून मुक्तता देऊ शकत होती.

ही ओएनोनी कोण? तर पहिल्या भागात पॅरिसचा जन्म होताक्षणी त्याला बाहेर टाकून दिले होते हे वाचले असेल. कारण याच्यामुळे ट्रॉयचा विनाश होईल असे भविष्य वर्तवले गेले होते. त्याला आगेलाउस नामक धनगराने पाहिले आणि वाढवले. पॅरिस धनगर असताना तो ओएनोनीच्या प्रेमात पडला आणि त्यापासून तिला एक मुलगाही झाला-कॉरिथस नावाचा. पुढे जेव्हा पॅरिसला ट्रॉयमध्ये परत घेतले गेले, तेव्हा मात्र त्याने तिचा त्याग केला. हेलेन मिळाल्यावर तर तो तिला पूर्णच विसरून गेलेला होता. आता जिवावर बेतल्यावर त्याला तिची आठवण आली होती.

पॅरिस इडा पर्वताजवळ तिच्याकडे गेला आणि निर्लज्जपणे विनवले की मला बरे कर, माझ्यावर राग धरू नकोस, इ.इ. यावर ओएनोनी खवळली. साहजिकच आहे म्हणा, इतक्या वर्षांनी फक्त कामानिमित्त आठवण आली तर कसं चालायचं? “अरे हरामखोरा, बायकोची आत्ता आठवण झाली होय रे तुला!!! त्या हेलेनपायी मला सोडून गेलास मग आत्ता तरी कशाला माझ्याकडे आलास? जा जा तिच्या मिठीत! नालायका, जा चालता हो माझ्या घरासमोरून आत्ताच्या आत्ता! मुडदा बशिवला तुझा, तुझ्यापायी इतक्या लोकांना मारलंस फुकट, काही लाज आहे की नाही???”

शेवटी इडा पर्वतावरच तळमळत पॅरिसने प्राण सोडला. एका धनगराने प्रिआमची पत्नी हेक्युबा हिला पॅरिस मेल्याचे सांगितल्यावर ती त्याच्यासाठी विलाप करू लागली. प्रिआमलाही हे कळले, पण पॅरिसबद्दल त्याला इतके दु:ख झाले नाही. तो रडत रडत हेक्टरच्या थडग्यापाशी बसला होता. हेक्टरवर त्याचे इतर कुणापेक्षाही जास्त प्रेम होते. अन तेही उघड होते म्हणा.

इकडे हेलेनही मोठ्याने रडत होती, पण तिचे दु:ख पॅरिससाठी कमी अन स्वतःच्या पापांसाठी जास्त होते. पॅरिस मेल्यावर ट्रॉयमध्ये आपली काय गत होईल, या विचारानेच तिला कापरे भरले होते.तिच्याबरोबर बाकीच्या स्त्रियादेखील शोक करू लागल्या-पण तो शोक पॅरिससाठी नव्हता. प्रत्येकजण आपापले दु:ख आठवून रडत होती.

पॅरिस मेल्याचे दु:ख जर कुणाला झाले असेल तर ओएनोनीला. तो मेल्याचे कळताच, रात्री तिचा बाप अन अन्य सर्वजण झोपल्याचे पाहून, दाराला कडी लावून ती दरदर इडा पर्वत उतरून ट्रॉयकडे आली. वाटेतले खाचखळगे, दर्‍या, वन्य पशू, इ. कशाकशाची तमा न बाळगता ती ट्रॉयजवळ आली आणि त्याची चिता पाहून तिने सरळ त्या चितेवर उडी घेतली. ते पाहणार्‍यांना त्यामुळे परम आश्चर्य वाटले. स्वर्गातल्या अप्सरा आपापसांत बोलू लागल्या,
“पॅरिस महाभिकारचोट होता. इतकी एकनिष्ठ बायको सोडून बाहेर शेण खायला जावं कशाला? त्याच्यामुळं अख्ख्या ट्रॉयचं तळपट होऊ घातलंय.”

चितेत दोघेही जळून खाक झाले. वाईनने आग बुजवून ट्रोजनांनी दोघांच्या अस्थी बाहेर काढल्या आणि एका मोठ्या सोन्याच्या बरणीत ठेवल्या आणि त्याभोवती एक मोठा चबुतरा उभारला. त्याच्याजवळ दोन खांब उभारले-दोघांच्या नात्याचे प्रतीक म्हणून.

इथे पोस्टहोमेरिकाच्या १४ बु़कांपैकी १०वे बुक संपते.

(क्रमशः)

ट्रोजन युद्ध भाग ३.२- अकिलीसच्या शवाभोवतीची लढाई, अंत्यविधी व फ्यूनरल गेम्स. जजमेंट ऑफ आर्म्स आणि थोरल्या अजॅक्सची आत्महत्या.

अकिलीसच्या शवाभोवतीची तुंबळ लढाई- थोरल्या अजॅक्सचा महापराक्रम आणि ओडीसिअसची समर्थ साथ.

अकिलीस मृतावस्थेत पडला तरी ट्रोजन सैनिक घाबरून त्याच्या जवळ येत नव्हते. पण मग पॅरिसने त्यांना ओरडून धीर दिला, “आजवर ट्रॉयचे अन ट्रोजन लोकांचे सर्वांत जास्त नुकसान करणारा अकिलीस अखेर एकदाचा मेला! कुत्रीगिधाडे खातील त्याला फाडून. आज एकतर लढाईत जिंकू किंवा मरू. अकिलीसला हेक्टरच्याच रथाला बांधून नेऊ फरपटत, मग ट्रोजन बायका येऊन त्याला फुल शिव्या घालतील. माझा बाप म्हातारा राजा प्रिआम आणि बाकीची शीनियर मंडळीदेखील खूप आनंदित होतील. तेव्हा चला, याचे प्रेत नेऊ ट्रॉयमध्ये.”

हे ऐकल्यावर ट्रोजनांना जरा हुरूप आला आणि ग्लॉकस, आगेनॉर, एनिअस या ट्रोजन सेनापतींनी अकिलीसच्या शवाला गराडा घातला. पण अकिलीसचा चुलतभाऊ थोरला सांड अजॅक्स अकिलीसच्या डेड बॉडीची इज्जत राखायला पुढे आला. कुणालाही क्षणभराची उसंत घेऊ देईना. आपली सात थर कातडी अन आठवा थर ब्राँझचा असलेली भलीथोरली ढाल आणि लांब भाला घेऊन त्याने फुल्ल कापाकापी सुरू केली. आपल्या पोळ्याभोवती कुणी माणूस आला तर त्याला चहूबाजूंनी नांग्या मारून हैराण करावे तसे ट्रोजन्स अजॅक्सला भिडू लागले आणि त्या माणसाने माश्यांची पर्वा न करता त्यांचे पोळे कापून त्यातून मध काढावा तसा अजॅक्स एकेका ट्रोजनाला ठार मारू लागला. त्याने पराक्रमाचा सपाटा लावला होता. आगेलाउस नामक ट्रोजनाला छातीत भाला खुपसून त्याने ठार मारले. त्यानंतर थेस्टॉर, ऑकिथूस, आगेस्ट्रॅटस, आगानिप्पस, झोरस, नेस्सस, एरिमास यांना एकापाठोपाठ एक हेदिससदनी पाठवले. एरिमासला मारल्यावर ग्लॉकस चिडला, कारण तो त्याचा सहकारी होता. त्याने अजॅवर नेम धरून भाल्याचा वार केला. अजॅक्सची ढाल भेदून भाला आरपार गेला पण अम्गातल्या चिलखतामुळे त्याला काही झाले नाही. मग ग्लॉकसने त्याला शिव्या घातल्या, “स्वतःला लै मोठा समजतोस काय रे आँ? पण आज तू माझ्या हातून मरणार एवढे नक्की!!!”

त्यावर अजॅक्सनेही शाब्दिक वाराची यथास्थित परतफेड केली,” अरे फाटक्या, तुझी लायकी ती काय आणि माझ्याशी असं बोलतोस!!!तो हेक्टर तुझा बाप होता त्यालाही मी आटपलो नाही. डायोमीडच्याही बरोबरीने मी लढलोय. तू म्हणजे किस झाडकी पत्ती! अकिलीसच्या शवाभोवती माश्यांसारखे पडलेल्या ट्रोजनांतच तूही आता जमा होशील. मी काही तुला जिवंत सोडणार नाही.”

असे म्हणून अजॅक्सने भाल्याने ग्लॉकसचा प्राण घेतला. अकिलीसच्या शवाभोवतीची ट्रोजनांची गर्दी जरा मागे हटली. ग्लॉकस पडल्याचे पाहून एनिअस नव्या दमाच्या सेनेसकट तिथे आला. पण युद्धात अजॅक्सने एनिअसच्या उजव्या हातातून भाला आरपार खुपसला. असह्य वेदनेने कळवळत एनिअस लढाईतून मागे हटला. त्याच्या जखमेला जळवा लावून उपचार केले गेले.

वीज चमकावी तसा अजॅक्स भाला शत्रूच्या अंगांगांत खुपसत होता. आता त्याच्या मदतीला इथाकानरेश ओडीसिअसदेखील आला. दोघे खुंदल खुंदल के लढाई करू लागले. मायनालुस, अॅटिम्नियस आणि प्रोटियस या तिघा ट्रोजनांना ओडीसिअसने एकमेकांलगतच लोळवले. अल्कॉन नामक ट्रोजनाने ओडीसिअसच्या उजव्या गुडघ्याजवळ भाला खुपसून रक्त काढले खरे, पण त्या जखमेची पर्वा न करता ओडीसिअसने तसेच अल्कॉनची ढाल भेदून आरपार भाला खुपसून त्याला ठार मारले.

जखमा होऊनही दिसणारा ओडीसिअसचा पराक्रम पाहून इथाकाहून आलेले ग्रीक सैनिकही पुढे झाले. अकिलीस आणि अजॅक्स यांच्या शौर्यामुळे तेही त्या दोघांप्रति एकदम एकनिष्ठ होते. ट्रोजनांची चटणी उडवू लागले. ट्रोजन सैन्यात हलकल्लोळ उडलेला पाहताच थोरल्या अजॅक्सवर बाण मारावा म्हणून पॅरिस बाण लावून आपल्या धनुष्याची प्रत्यंचा ताणून सोडणार इतक्यात अजॅक्सने चपळाई करून एकदम शिताफीने एक भलाथोरला धोंडा सरळ पॅरिसच्या डोक्यावर नीट नेम धरून फेकला. नेम अचूक लागला. पॅरिसला कळायचं बंद झालं. त्याच्या डोळ्यांपुढे एकदम अंधारी आली आणि तो जागीच कोसळला. हातातून धनुष्य खाली पडले, बाणांचा भाताही मोकळा झाला, त्यातले बाण इतस्ततः पडले. मरायचाच, पण थोडक्यात वाचला हेल्मेटमुळे. पॅरिसला बाकी ट्रोजनांनी तत्परतेने मागे नेले म्हणून वाचला, नैतर उससे तो ना हो पाता ये सब.
ते पाहून अजॅक्स रागाने म्हणाला, “कुत्र्या, मरण्यापासून आज वाचलास तू!!पण लौकरच कुणा ग्रीक योद्ध्याकडून तुझे मरण निश्चित आहे. मीच मारला असता आत्ता तुला, पण अकिलीसच्या शवाची अब्रू कायम राखण्याचं महत्त्वाचं काम आहे मला.”

अजॅक्सच्या आवेशाला घाबरून ट्रोजन सैन्य पळत सुटले. पार ट्रॉयपर्यंत गेले तेव्हा त्यांचा पाठलाग करण्याचा नाद त्याने सोडून दिला आणि मृतदेहांनी खचाखच भरलेले मैदान तुडवत तो परत आला. इतकी प्रेते मैदानभर पडली होती, की येताना एकदाही त्याच्या पायाचा स्पर्श जमिनीला झाला नाही!

अखेरीस अकिलीसचे पार्थिव त्याच्या शामियान्यात परत आणले गेले.

अकिलीसचा अंत्यविधी.

(अकिलीसच्या थडग्यासमोर अलेक्झांडर)

अख्खे मॉर्मिडन सैन्य आणि अन्य ग्रीक राजेमहाराजे त्याच्या शवाभोवती विलाप करू लागले. साहजिकच होतं म्हणा ते. गेल्या दहा वर्षांत ११ शहरे आणि १२ बेटे ग्रीकांच्या ताब्यात आणून त्यांच्या खाण्यापिण्याची सोय करणारा, नवव्या वर्षाच्या शेवटी ग्रीक सैन्य उठाव करून परत जाण्याच्या बेतात असताना त्यांचे मन वळवणारा, जिवाला जीव देणारा आणि लढाईत देवांनाही न आटपणारा असा हा ट्रोजनांचा कर्दनकाळ हेदिसच्या घरी कायमचा निघून गेल्यावर आयत्यावेळी ब्रह्मास्त्र विसरलेल्या कर्णासारखीच ग्रीकांची अवस्था झाली होती. “आता आपलं काही खरं नाही, ट्रोजनांकडून आपण मारले जाऊ” या विचाराने ग्रीक अजूनच हमसून हमसून रडत होते. समुद्रापलीकडे असलेल्या आपल्या बायकापोरांची आठवण येऊन त्या शोकाला अजूनच उठाव मिळत होता.

सर्व मॉर्मिडन सैनिक रडत होते. अजॅक्स आणि शीनियर मॉर्मिडन सेनापती फीनिक्स या दोघांनी मुक्तकंठाने विलाप केला. पाठोपाठ आगामेम्नॉनही एकदम ब्रेकडाऊन झाला तेव्हा पुत्रवधाचे दु:ख वागवत असलेल्या शहाण्या नेस्टॉरने त्याला समज दिली, “बाबारे, शोक तर आपण नंतरही यथावकाश करूच. अगोदर अकिलीसच्या शवाला नीट आंघोळ घाला. प्रेताला असं कितीवेळ सडवणार?”

मग मॉर्मिडन लोकांनी अकिलिसची डेड बॉडी नीट स्वच्छ केली. सगळे रक्त आणि जखमा नीट धुवून काढल्या आणि नवीन पोषाख घातला.अकिलीसने युद्धात मिळवलेली आणि अकिलीस व आगामेम्नॉन यांमधील युद्धास कारण ठरलेली ब्रिसीसही इतर गुलाम स्त्रियांसह शोक करू लागली, कारण अकिलीस तिला गुलामासारखे वागवत नव्हता, तर उलट पत्नीचा दर्जा दिला होता.ब्रिसीसने शोकापायी आपल्या छातीला नखाने लाल होईस्तवर ओरखडे काढले.

त्यानंतर समुद्रातून अन्य अप्सरांसह अकिलीसची अमर आई थेटिस आली आणि शोक करू लागली. “माझी इच्छा नसतानाही एका मर्त्य मानवाशी माझं लग्न लावून दिलं. ते एक असोच, पण पेलिअसदेखील आता बघता बघता म्हातारा झाला. पण त्याच्यापेक्षाही अकिलीसचं दु:ख मला जास्त वाटतं. माझ्या मुलाची कीर्ती दिगंतात पोचेल असं झ्यूसनं वचन दिलं होतं ते पाळलं, पण त्याचं आयुष्य अगदीच कमी ठेवलं!!!!”

थेटिस असा विलाप करीत असताना कॅलिप्सो नामक दुसर्या एका अप्सरेने तिला धीर दिला, “बाई गं, धीर धर. अगं मी अमर असले तरी माझाही मुलगा मेलाच की. त्याचं दु:ख मी आजवर वागवतेय. आणि काळजी करू नकोस, ट्रोजन्स आता थोड्या दिवसांतच नष्ट होतील.”
असे नानापरीचे समजुतीचे बोल अप्सरा एकमेकींना ऐकवीत होत्या. त्यातच रात्र झाली आणि सर्व ग्रीक झोपी गेले, पण थेटिस जागीच होती. साहजिकच आहे म्हणा, मुलगा मेल्यावर कुठली आई स्वस्थ बसू शकेल?

दुसर्या दिवशी सकाळी ग्रीक लोक उठले आणि आन्हिके आटपून जवळच्या इडा पर्वताहून लाकूडफाटा आणण्याच्या कामाला लागले. स्वतः आगामेम्नॉन आणि मेनेलॉस या खाशांचे हुकूम होते की भरपुर लाकूडफाटा आणा-जेणेकरून अकिलीसच्या पार्थिवाचे लौकर दहन होईल-आणि तोही जल्द अज जल्द. तो सर्व लाकूडफाटा आणला. चितेच्या मध्यभागी अकिलीस, सभोवती कामी आलेल्या अनेक योद्ध्यांचे चिलखत ठेवले. त्यांवर अनेक ट्रोजन योद्ध्यांचा आणि त्यांसोबत अनेक घोड्यांचाही बळी दिला गेला. शिवाय बळी दिलेले अनेक बैल, मेंढ्या व डुकरे हेही बाजूस मांडण्यात आले.गुलाम स्त्रियांनी अनेक कपडे आणले, तसेच सोने व अॅंबरपासून बनलेले अनेक बहुमोल दागदागिने व रत्ने ठेवण्यात आली. स्वतः ब्रिसीसने अकिलीसच्या पार्थिवावर काही सदरे ठेवले. मॉर्मिडन प्रथेप्रमाणे पॅट्रोक्लसच्या वेळेस जसे आपापल्या केसांची एक बट कापून प्रेतावर ठेवण्यात आली, तसेच याही वेळेस प्रत्येक मॉर्मिडन सैनिक व कमांडर लोकांनी आपापले केस भादरून अकिलीसच्या प्रेतावर ठेवले. ब्रिसीसनेही आपल्या केसांच्या बटा त्या पार्थिवावर ठेवल्या. शिवाय तेलाचे अनेक बुधले त्यावर ओतण्यात आले. त्यासोबतच अनेक जार भरून मध, वाईन आणि शिवाय सुगंधी वासाची द्रव्येही ओतली गेली.
अशा जय्यत तयारीनंतर स्वतः झ्यूसदेवाने अकिलीसवर ऑलिंपस पर्वतावरून अँब्रोशिया ऊर्फ अमृत ओतले आणि उत्तर व पश्चिमेच्या वार्यांना अकिलीसच्या चितेवर वाहण्याची आज्ञा केली. स्वतः झ्यूसच्या आज्ञेनुसार मग अकिलीसची चिता धडाधडा पेटू लागली.

जेव्हा अखेरीस अग्नीने सर्व आहुतींचा घास घेतला, तेव्हा मग उरलेल्या हाडांवर वाईन टाकून मॉर्मिडन लोकांनी ती विझवली. चितेच्या मध्यभागी असलेली अकिलीसची हाडे ओळखण्यात त्यांना काहीच अडचण आली नाही. एखाद्या राक्षसासारखी मोठी होती आकाराने. मॉर्मिडन लोकांनी सर्व हाडे ताब्यात घेतली आणि मध व गायींची चरबी त्यांभोवती ठेवली. पॅट्रोक्लसच्या अस्थी ज्या बरणीत होत्या त्याच बरणीत अकिलीसची हाडेदेखील ठेवण्यात आली आणि दहनस्थळी एकदम एका टोकाला त्यावर एक चबुतरा उभारण्यात आला.

इकडे अकिलीसच्या रथाचे अमर घोडेदेखील मालकासाठी झुरत होते. पण त्यांना आता मर्त्यलोकात थोडे दिवसच काम होते. ते झालं की परत देवलोकात त्यांची रवानगी होणारच होती.नंतर समुद्रातून वरुणदेव पोसायडन वरती आला आणि त्याने थेटिसला पुन्हा दिलासा दिला. त्याने समाधान पावून थेटिस आपल्या अप्सरा मैत्रिणींसोबत पुन्हा समुद्रतळाशी निघून गेली. पोसायडनसुद्धा अदृश्य झाला आणि शोक करत ग्रीक सैन्य पुन्हा जहाजांपाशी आले.

अकिलीसचे फ्यूनरल गेम्स.

यथावकाश रात्र झाली अन सर्वजण झोपून गेले. दुसर्या दिवशी सकाळी ग्रीक सैन्य तयार झाले तेव्हा डायोमीड सर्वांना उद्देशून म्हणाला, “ग्रीकहो, अकिलीस मेला म्हणून आपल्या लढण्यात कसलीही उणीव शत्रूला दिसता कामा नये. चिलखत,शस्त्रे,रथ-सगळं घेऊन या, विजयश्री आपली वाट पाहतेय!”

यावर थोरला अजॅक्स म्हणाला, “डायोमीड, तू म्हणतोस ते सोळा आणे सच आहे. लढलं तर पाहिजेच. पण रीतिरिवाज भी तो एक चीज है! अकिलीस परवापरवाच मेला, त्याचे फ्यूनरल गेम्स खेळण्याची वेळ झालीये आता. अकिलीसची आई थेटिस स्वतः मला म्हणाली की ती इथे येऊन जातीने जिंकणार्यांना बक्षिसे देणारे म्हणून.”

डायोमीडने याला रुकार दिल्यावर समुद्रातून थेटिस आली. सर्व योद्ध्यांमध्ये तिने तिच्याकडच्या भेटवस्तू मांडल्या आणि ग्रीकांमधील व्हॉलंटियर लोकांना पाचारण केले. तिचे स्वागत करायला वृद्ध नेस्टॉर पुढे आला.

नेस्टॉर वृद्ध असल्याने पळापळी किंवा भोसकाभोसकी करू शकत नसे, पण योग्य वेळी योग्य सल्ले देण्यात त्याचा कुणीच हात धरत नसे. स्वतः आगामेम्नॉनसुद्धा त्याचा प्रचंड आदर करीत असे. तो सभेत गाणे गाऊ लागला.

“देवी थेटिस दिली झ्यूसदेवाने | त्या राजा पेलिअसाला |
खाल्ली मेजवानी देवांनी | आनंद मोठा सगळा झाला |
पुत्र झाला महान तिला | म्हणती लोक पाहू अकिलीसाला |
बारा शहरे नष्टवी ऐसा | आहे कुणी त्याच्या तोडिला रं जी जी रं जी ||
अॅस्टेरोपायुस स्येनुस आणिक | पॉलिडोरस, ट्रॉयलस लियाकॉनाला |
मारले झडकरी शत्रु अनेक | लाल केले खँथस नदिला |
मारि हेक्टर पॅट्रोक्लसाला | चढे घोडियानिशी वधले त्याला |
पेन्थेसिलिआ ये, मेम्नॉनहि आला | मारि तल्वार, फेकुनि भाला |
ऐक थेटिस देवी नीट | गातो अकिलीसाला जी रं जी जी ||
महाचपळ जैसी वीज | ग्रीकलोकीं अन्य कवण न तेज |
अतुर्बळी जैसा झ्यूस | शत्रुतोंडा आणी फेस |
रथ हाकी अकिलीस जैसा | अपर न करू धजावे तैसा |
नेलियसाचा नेस्टॉर गाई | अकिलीसकवना, आइक त्याचे आई ||”

नेस्टॉरच्या चपखल शब्दयोजनेमुळे सर्व ग्रीक भारावून गेले आणि स्वतः थेटिसने खूष होऊन नेस्टॉरला अकिलीसच्या रथाचे घोडे भेट दिले. शुक्रिया शुक्रिया म्हणत नेस्टॉर हळूहळू आपल्या जागेवर जाऊन बसला.

आता फ्यूनरल गेम्सचे इव्हेंट जाहीर झाले. पहिला इव्हेंट होता रनिंग रेसचा. थेटिसने रेस जिंकणार्याला दहा गायी तर सहभागी झालेल्या प्रत्येकाला एक वासरू असे बक्षीस जाहीर केले. ही गुरे स्वतः अकिलीसने इडा पर्वतावर ट्रोजनांच्या हातून हिसकून आणली होती.

थोरला अजॅक्स, त्याचा भाऊ ट्यूसर आणि धाकटा अजॅक्स हे तिघे रनिंग रेससाठी तयार झाले. आगामेम्नॉनने त्यांना रेसचा अंतिम फिनिशिंग पॉइंट दाखवला. मुख्य चुरस होती धाकटा अजॅक्स आणि ट्यूसर यांच्यामध्ये. रेस सुरू झाल्यावर कधी ट्यूसरचे चाहते त्याला चीअर करत होते, तर कधी धाकट्या अजॅक्सचे सपोर्टर त्याला चीअर करत होते. पण धावता धावता मध्येच ट्यूसरचा पाय एका झुडुपात अडकला आणि घोट्याला जखम झाली. शिरा तटाटून रक्त आले. असह्य वेदनेने तो खाली कोसळला. त्याचा चीत्कार ऐकून त्याचे मित्र धावत धावत तिथे आले आणि त्यांनी त्याला बाजूला नेले. जळवा लावून उपचार करण्यात आले. त्यानंतर काही औषधी उटणी लावून मग पोटीस बांधले गेले आणि त्याचे दुखणे जरा कमी झाला. इकडे धाकटा अजॅक्स तराट पळतच होता. रेस अपेक्षेप्रमाणे तोच जिंकला आणि बक्षीसादाखलच्या दहा गायी घेऊन आपल्या शामियान्याकडे गेला.

आता पुढचा इव्हेंट होता कुस्ती!!! शड्डू ठोकत तरुण आर्गिव्ह पैलवान डायोमीड आणि यवनकेसरी थोरले अजॅक्सअण्णा सलामीकर हे दोघे मैदानात आले.मैदानात आल्याबरोबर लगेच कुस्तीला तोंड लागले. बराच वेळ कोणीच कुणाला आटपेना. मग अखेरीस अजॅक्सने डायोमीडच्या शरीराभोवती आपली वज्रमिठी घातली. पण त्या विळख्यातून डायोमीड लगेच सुटला. त्याने आपली मांडी अजॅक्सच्या खाली ठेवून त्याला उचलले. जरा वर उचलून मग आडवे केले आणि खांद्याला एक झटका देऊन अजॅक्सला बाजूस फेकले आणि त्यासोबत स्वतःही खाली पडला. ग्रीकांमध्ये एकच चीत्कार उठला. पण अजॅक्स चिडला आणि त्याने डायोमीडला परत गर्जना करून आव्हान दिले आणि ते दोघेही पुन्हा एकमेकांना भिडले. एकमेकांना कधी ढकलताहेत, कधी उचलू पाहताहेत, पण कोणीच कुणाला आटपेना. डायोमीड अजॅक्सच्या मांड्या उचलून त्याला फेकू पाहत होता, तर अजॅक्स आपल्या वजनाचा वापर करून रेटू पाहत होता. डायोमीडला त्याने कधी उजवीकडे, तर कधी डावीकडे गरगरा फिरवले. लोक कधी अजॅक्सच्या नावाचा, तर कधी डायोमीडच्या नावाचा जयजयकार करीत होते. अखेर एकदाचा डायोमीड खोपचीत घावल्याबरोब्बर अजॅक्सने त्याच्या कमरेला विळखा घालून उचलले आणि एखादा दगड फेकावा तसे सरळ जोरात फेकून दिले. एकदम घाप्पकन आवाज झाला. तरी डायोमीड लगेच उठून उभा राहिला आणि ते तिसर्यांदा भिडणार एवढ्यात नेस्टॉर म्हणाला, “लोकहो थांबा. आम्हा सगळ्यांनाच माहिती आहे तुम्ही किती भारी आहात ते. उगीच ताकद वाया घालवू नका.”

मग दोघेही थांबले. त्यांनी आपापल्या कपाळीचा घाम पुसला आणि एकमेकांचे एक चुंबन घेतले. मग थेटिसने त्या दोघांना प्रत्येकी दोन अशा चार बायका भेट दिल्या. त्या चारही बायका सुंदर होत्या. त्यांच्याकडे दोघेही क्षणभर पाहातच राहिले. अकिलीसने लेस्बॉस बेटावर हल्ला केला होता तेव्हा तिकडून त्या पकडून आणल्या होत्या. त्यांना घेऊन दोघेही आपापल्या जहाजांकडे निघून गेले.

पुढचा इव्हेंट होता बॉक्सिंग!! क्रीटाधिपती इडोमेनियस उभा राहिला. बॉक्सिंगकलेत त्याचे प्रावीण्य सगळ्यांना ठाऊक असल्याने त्याला आव्हान द्यायला कोणीच उभे राहिले नाही. कोणीच च्यालेंज देईना म्हटल्यावर थेटिसने त्याला पॅट्रोक्लसचा रथ आणि घोडे भेट दिले. तेव्हा मॉर्मिडन कमांडर फीनिक्स म्हणाला,”ग्रीकहो, इडोमेनियस बॉक्सिंगमध्ये जगातभारी आहेच. त्यासाठी त्याला बक्षीस मिळालं हे ठीकच झालं, पण तुम्हा तरुण पोरांसाठी बॉक्सिंगचे अजून एक बक्षीस आहे. या पुढं! अकिलीसच्या आत्म्याला जरा बरं वाटू दे!”

तरीही कोणी पुढे येईना म्हटल्यावर नेस्टॉर उभा राहिला आणि शिव्या घालू लागला, “च्यायचे भित्रे साले! आजकालची तरुण पोरं ही अशीच! मी तरुण असताना काय बॉक्सिंग खेळायचो, एकदा एकाला सर्रळ आडवा केला होता बुक्क्या मारमारून!! अरे कुणाच्यात काही दम आहे की नाही??????”

त्या शिव्यांचा परिणाम होऊन एकजण पुढे आला. त्याचे नाव एपियस. हा प्राणी पॅट्रोक्लसच्या फ्यूनरल गेम्सच्या वेळीही लढला होता बॉक्सिंगमध्येच. तो पुढेही येणार आहे. यानेच तो विख्यात ‘ट्रोजन हॉर्स’ बनवला होता. हाही विना आव्हानाचे बक्षीस घेऊन जाणार एवढ्यात अकॅमस नामक ग्रीक योद्धा त्याला च्यालेंज म्हणून उभा राहिला. बॉक्सिंगला लगेच तोंड फुटले. दोघेही एकमेकांना तुल्यबळ होते. बॉक्सिंग जोरात सुरु झाले. त्यांची अंगे घामाने, तर तोंडे रक्ताने निथळत होती. बैलाच्या कातड्याचे ग्लोव्ह्ज घालून दोघेही एकदम कुतून ठोसे मारत होते. घाम आणि रक्त मिसळून गालांना एक वेगळाच केशरट रंग प्राप्त झाला होता. अकॅमसने एपियसच्या भुवईजवळ पार हाडापर्यंत जाईल इतक्या जोरात एक ठोसा मारला. त्याला प्रत्युत्तर म्हणून एपियसनेही अकॅमसच्या कपाळावर ताकदीने एक ठोसा दिला. त्याच्या आघाताने तो जमिनीवर पडला.तरी अकॅमस लगेच उठला आणि त्याने एपियसला डोक्यावर एक ठोसा दिला. नंतर एपियसने आपल्या डाव्या हाताचा ठोसा सरळ भुवईवर, तर उजव्या हाताचा ठोसा अगदी जीव खाऊन नाकावर मारला. अकॅमस सटपटला, पण तरीही सावरून लढू लागला. पण एकूण रागरंग पाहून ग्रीक ओरडू लागले बास करा म्हणून. मग त्यांनी हातमोजे काढले, घाम टिपला आणि एकमेकांचे एक चुंबन घेऊन लढाई संपवली. थेटिसने त्यांना प्रत्येकाला एक चांदीचे मोठे भांडे भेट दिले आणि पॉदालिरियस नामक वैद्याने त्या दोघांवर उपचार केले.

नंतरचा इव्हेंट होता धनुर्विद्येचा. धाकटा अजॅक्स आणि थोरल्या अजॅक्सचा सावत्र भाऊ ट्यूसर हे दोघे उभे राहिले. मायसीनीराज आगामेम्नॉनने दूरवर एक हेल्मेट ठेवले आणि त्यात पिसे खोवून ठेवली. जो बाण मारून फक्त पिसांचा वेध घेऊन त्यांना हेल्मेटपासून वेगळे करेल तो जिंकेल असा साधा हिशेब होता. पहिल्यांदा धाकटा अजॅक्स सज्ज झाला. त्याने बाण मारला पण तो हेल्मेटला लागून ब्राँझचा टण्णकन आवाज झाला. मग ट्यूसरने बाण मारला तो बरोब्बर पिसाचा वेध घेऊन पलीकडे गेला. बक्षीस म्हणून थेटिसने त्याला प्रिआमपुत्र ट्रॉइलसचे चिलखत भेट दिले.

पुढच्या इव्हेंटमध्ये लोखंडाचा एक मोठ्ठा दांडा दूरवर फेकायची स्पर्धा होती. बर्याच लोकांनी प्रयत्न केला-पण फेकणे तर दूरच, कोणीही तो दांडा धड उचलूही शकले नाही. थोरला अजॅक्स मात्र पुढे आला, आणि लीलया तो दांडा आपल्या हातात पेलून त्याने दूरवर भिरकावला. मग थेटिसने त्याला अकिलीसने मारलेल्या मेम्नॉनचे चिलखत भेट दिले. ते चिलखत पाहून अन्य ग्रीकांनी आश्चर्य व्यक्त केले. मेम्नॉन स्वतःदेखील एकदम सांड होता. त्याच्या चिलखताचा साईझ अजॅक्स सोडून अजून कुणालाच आला नसता. अजॅक्सने ते चिलखत पाहिले आणि आनंदाने हसला. जणू त्याच्यासाठीच बनवले असावे असे वाटण्याइतपत ते त्याला फिट होत होते. ते चिलखत आणि तो दांडा दोन्हीही घेऊन अजॅक्स आपल्या जहाजापाशी गेला.

अजूनही बरेच इव्हेंट बाकी होते. लांब उडीच्या स्पर्धेत आगापेनॉर हा ग्रीक पहिला आला. थेटिसने त्याला सिक्नस नामक योद्ध्याचे कवच भेट दिले.

नंतर छोटा भाला ऊर्फ जॅव्हेलिन फेकण्याच्या स्पर्धेत युरिआलसने भाला इतरांपेक्षा लैच लांब फेकला. लोक म्हणू लागले, की कुणी धनुर्धारी इतक्या लांबवर बाणही फेकू शकणार नाही तितक्या लांबवर युरिआलस भाला फेकतो. मग थेटिसने त्याला चांदीचे बनलेले एक तेलाचे भांडे भेट दिले.

पुढे थोरला अजॅक्स उठून उभा राहिला, “हाय का कोण माझ्याशी कुस्ती खेळणार?” पण कोणीच पुढे आले नाही. अजॅक्सचे टरारून फुगलेले स्नायू पाहूनच लोकांना कळायचं बंद झालं. तरी लोक युरिआलसच्या नावाने चीअर करू लागले, पण युरिआलस म्हणाला, “बाकी कोणीही असता तरी ठीक होतं, पण अजॅक्सबरोबर मी लढू शकत नाही. मला जिवंत रहायचंय की बे शेवटी!!”

हे ऐकून लोक मोठ्याने हसले आणि अजॅक्सच्या अंगावर मूठभर मांस चढले. कोणीच आव्हान न दिल्याने थेटिसने त्याला दोन टॅलेंट भरून चांदी दिली. ती घेऊन तो जात असताना त्याच्या उंच्यापुर्या आकृतीकडे पाहून तिला क्षणभर अकिलीसची आठवण झाली आणि तिने एक हुंदका दिला.

पुढचा इव्हेंट होता रथांच्या शर्यतीचा. मेनेलॉस, पॉलिपोएतेस,युरिपिलस, युमेलस, थोआस हे लोक पुढे आले. रेडी-स्टेडी-गो चा नारा झाल्यावर रथांतून जे सुसाट सुटले की त्या उठलेल्या धुळीपुढे कुणालाच काही दिसेना. जणू उडावे तसे त्यांच्या रथांचे घोडे पळत होते. शर्यतीत मेनेलॉस पहिला आल्याबद्दल थेटिसने त्याला एक सोन्याचा कप दिला. थोआस आणि युरिपिलस हे शर्यतीच्या दरम्यान रथावरून पडून त्यांना जखमा झाल्या होत्या त्यांवर वैद्यबुवा पॉदालिरियसने उपचार केले.

रथांच्या शर्यतीनंतर आता एकेकट्याने घोड्यावर बसून करायच्या रेसचा इव्हेंट होता. स्थेनेलस, इतर काही जण आणि खुद्द यवनराज आगामेम्नॉन हे त्यात भाग घेऊन प्रचंड वेगाने दौडू लागले. प्रत्येकाच्या हातात चाबूक होता. लोक कधी “स्थेनेलस! स्थेनेलस!” तर कधी “आगामेम्नॉन! आगामेम्नॉन!” असे ओरडू लागले. स्थेनेलसचा घोडा बहुतेक रेस जिंकलाच असता, पण त्याला रेस ट्रॅकचा परिसर तितकासा परिचित नसल्याने तो मार्गापासून भरकटला. मग आगामेम्नॉनने रेस पूर्ण केली आणि तो पहिला आला. पण तरी शेवटीशेवटी स्थेनेलसने घोडा असा दामटवला की तो चक्क दुसरा आला!! तरी तो जरा खट्टूच होता, पहिला नंबर आला नसल्यामुळे. लोकांनी आगामेम्नॉनसोबतच स्थेनेलसचीही तोंडभरून स्तुती केली. मग थेटिसने आगामेम्नॉनला पॉलिडोरसचे चांदीचे चिलखत दिले, तर स्थेनेलसला अॅस्टेरोपाइउसचे जड हेल्मेट, दोन भाले आणि लेग-गार्ड दिले. इतर सर्वांनाही अनेक तर्हेच्या भेटी तिने दिल्या. इकडे अकिलीसचे प्रेत ट्रोजनांपासून वाचवताना झालेल्या जखमेमुळे या स्पर्धांत भाग घेता येत नसल्याने ओडीसिअस मात्र खट्टू होऊन हे सर्व पाहत होता.

जजमेंट ऑफ आर्म्स- अजॅक्स व ओडीसिअसची बाचाबाची, अकिलीसची शस्त्रे ओडीसिअसला मिळतात.

आता अकिलीसच्या स्मरणार्थ फ्यूनरल गेम्स खेळून झालेच होते. आता राहिले होते ते म्हणजे त्याच्या शस्त्रांचे वाटप. ग्रीक विश्वकर्मा असलेल्या व्हल्कन ऊर्फ हेफायस्टस देवाने बनवलेली ती जबरी ढाल, तलवार, भाला आणि कवच सर्व ग्रीकांना दिसतील अशी ठेवल्यानंतर अकिलीसची आई थेटिस म्हणाली, “अकिलीसच्या प्रेताची विटंबना रोखण्यात ज्या ग्रीकाने सर्वांत जास्ती पराक्रम गाजवला त्याने पुढे यावे! त्यालाच ही शस्त्रास्त्रे बक्षीस म्हणून मिळतील.”

असे म्हटल्याबरोबर थोरला अजॅक्स आणि इथाकानरेश ओडीसिअस हे दोघेही उठून उभे राहिले आणि आपणच सर्वांत जास्ती पराक्रम गाजवल्याचा दावा करू लागले. अजॅक्स म्हणाला, “क्रीटाधिपती इडोमेनियस, सर्वज्ञानी नेस्टॉर आणि महाराज आगामेम्नॉन या तिघांनी याचा निर्णय घ्यावा. त्या दिवशी युद्धात नक्की काय घडले, हे त्यांना ठाऊक असेल.” ओडीसिअसही म्हणाला, “यांचा निर्णय नि:पक्षपाती असेल असा मलाही विश्वास आहे.”

आता आली का पंचाईत! ग्रीकांमधील दोन सर्वांत प्रबळ योद्ध्यांमध्ये या मुद्द्यावरून फूट पडू पाहत होती. ते नेस्टॉरच्या लक्षात आले आणि तो आगामेम्नॉन व इडोमेनियसला म्हणाला, “हा तर लैच बाका प्रसंग आला आपल्यावर. आता या दोघांमध्ये जो जिंकेल त्याच्या आनंदाला पारावार राहणार नाही कारण अकिलीसची शस्त्रे त्याला मिळतील. पण जो हरेल तो आपल्यावर नाराज होईल आणि युद्धाला तयार होणार नाही. आणि त्यात परत हे दोघेही ग्रीक सेनेतील महान वीर आहेत. दोघांपैकी कुणाचीही नाराजी ओढवणे आपल्या फायद्याचे नाही. त्यामुळे मी सांगतो ते ऐका, आपण पकडून आणलेले ट्रोजन कैदी आहेत त्यांनाच करूदे हा निर्णय. म्हणजे पाहुण्याच्या काठीने साप मारल्यागत होईल.”

हा बेरकी सल्ला ऐकून आगामेम्नॉन लै खूश झाला. “लै भारी रे नेस्टॉर!! नामी शक्कल शोधून काढलीस! असेच करूया.” त्या तिघांची मसलत संपल्यावर त्यांनी जाहीर केले की हा निर्णय ते ट्रोजन कैद्यांवर सोपवतील.

यावर थोरला अजॅक्स रागाने एकदम चिडून लाल झाला आणि ओडीसिअसला म्हणाला, “हरामखोरा, तुझी लायकी काय आणि माझ्याशी बरोबरी करू पाहतोस? अकिलीस मेला तेव्हा सगळ्यांसमोर त्याचे प्रेत तूच ओढून आणलेस असा तरी तुझा दावा नाहीये ना? अरे भित्र्या, तुझी तर युद्धाला यायचीसुद्धा तयारी नव्हती. लपून बसला होतास बिळात घाबरून!! तुला ज्यानं आणलं इथं त्या पालामिदेसलाही तू कपटानं ठार मारलंस! तुझ्या अंगात शौर्य काहीच नाही, नुस्ती दगाबाजी भरलीये. तुझ्या सल्ल्यापायी फिलोक्टॅटेसला लांबवर सोडून यावं लागलं आम्हाला. (हे कॅरेक्टर नंतर येईल. हे महत्त्वाचं आहे.) युद्धात हेक्टरचा समोरासमोर सामनादेखील तू कधी केला नाहीस. त्याला घाबरलास एकदम. मी मात्र त्याचा जिगरीनं सामना केला. अरे, इतका शूर असतास तर सर्व जहाजांच्या मध्यभागी तुझं जहाज कशाला लावलंयस? जहाज जळण्याची भीती आहे म्हणून? मी मात्र अगदी एका टोकाला जहाज लावलंय माझं. कशाचीही भीती नाही मला. हा वाद लढाईच्या वेळेस झाला असता, तर माझं शौर्य बघूनच या वादाचा निकाल लागला असता. इथं मात्र लोकांना गंडवून पराक्रमी वीरांच्या मांदियाळीत जागा घेऊ पाहतोयस? अकिलीसचं चिलखत तर तुझ्या अंगालाही येणार नाही. तुझ्या कमकुवत हातांत त्याचा भालाही पेलवता येणार नाही. पण मला मात्र ते एकदम फिट्ट बसेल. युद्धात मी तुझे प्राण वाचवले होते तरी तुला त्याची आठवण नाही.
पण आपण उगीच भांडतोय कशाला? तुझा भाला घेऊन ये. काय तो कंडका पाडू एकदाचा. चल ये!!! थेटिसनं हे बक्षीस लढाईतल्या कौशल्यासाठी ठेवलंय, तोंडाची नुस्ती वाफ दवडण्यासाठी नाही.”

हे ऐकून ओडीसियस पेटला. “तू नुसताच सांड आहेस पण तुझा मेंदू गुडघ्यात आहे. नुस्ता पराक्रम घेऊन काय चाटायचाय? डोकं नसेल तर सगळं व्यर्थ आहे. इतके ताकदवान बैल असतात, पण माणूस फक्त डोक्याच्या बळावर त्यांना वेसण घालतो. माझ्या बुद्धिचातुर्यावर विसंबूनच मला ग्रीक सैन्यात घेतलं गेलं. जेव्हा बलवान योद्धे कारणाशिवाय झुंजत होते तेव्हा त्यांना मी योग्य शब्द वापरून शांत केलं. शब्दांची ताकद अपरंपार आहे. जेव्हा जेव्हा काही विशेष मोहीम काढायची असे तेव्हा तेव्हा मी कायम पुढे असायचो. माझं जहाज मी कडेला लावलं नाही ते घाबरलो म्हणून नव्हे, तर आगामेम्नॉनला मदत असावी म्हणून. तुझ्यागत वेडेपणाने एकीकडे गेलो नाही. हेक्टरलाही मी कधी घाबरलो नाही, उलट कायम लढण्यात पुढे असायचो. इतकेच नव्हे, तर वेष बदलून भिकार्याच्या फाटक्या कपड्यांत मी स्वतः धाडस करून ट्रॉयमध्ये गेलो आणि त्यांचे मनसुबे जाणून घेतले. बाकी कुणाच्यातही इतकी डेरिंग नव्हती. मला देवांनी ताकद आणि डोकं दोन्हीही दिलंय. आणि अकिलीसच्या प्रेताभोवतीच्या लढाईत तुझ्यापेक्षा कितीतरी जास्त माणसं मीच मारलीत.”

अजॅक्स परत उत्तरला, “तू लढलास तरी अकिलिसच्या प्रेताजवळ नाही-दुसरीकडेच कुठेतरी लढत होतास. मी सर्वांचे पाय जायबंदी केले आणि पळून जाणार्यांच्या पाठीत भाले खुपसले म्हणून अकिलीसचे प्रेत वाचू शकले. ट्रोजन पळाले ते माझ्या पराक्रमामुळेच. आलाय मोठा मला सांगणारा.”

ओडीसिअस उत्तरला, “अजॅक्स, लढाई असो अथवा सल्लामसलत, मी तुझ्यापेक्षा कुठल्याही प्रकारे कमी नाही. इतर कुणाही ग्रीकापेक्षा माझी बुद्धी तेज आहे आणि ताकदही तुझ्याइतकीच आहे. पॅट्रोक्लसच्या फ्यूनरल गेम्सच्या वेळची आपली कुस्ती आठवते ना? मी तुझ्या तोडीस तोड होतो.”

अशाप्रकारे त्यांचे भांडण सुरू राहिले. ट्रोजन कैद्यांनी दिलेल्या निर्णयानुसार अकिलीसची शस्त्रास्त्रे ओडिसिअसला देण्यात आली. त्याला अतिशय आनंद झाला. मात्र अजॅक्सला प्रचंड दु:ख झाले.तो जागीच एखाद्या पुतळ्यागत उभा राहिला. त्याच्या मित्रांनी व सहकार्यांनी त्याला कसेबसे जहाजांकडे नेले.

रात्र झाल्यावर सर्व ग्रीक झोपले, पण अजॅक्सचा डोळा लागला नव्हता.

थोरल्या अजॅक्सची आत्महत्या.

अजॅक्सची हालत खराब झाली होती. झोप-जेवण-बाई यांपैकी कशाचीच शुद्ध त्याला राहिली नव्हती. अकिलीसची शस्त्रे न मिळाल्याचा अपमान त्याच्या इतका जिव्हारी लागला होता की तो रागाने नुसता पागल झाला होता. कधी त्याला वाटे की सगळ्या ग्रीकांची जहाजेच पेटवून देऊ तर कधी वाटे की तलवारीने त्या ओडीसिअसचे सगळे अवयव एकेक करून कापून काढू. त्याच तावात त्याने चिलखत चढवले, हातात तलवार घेतली आणि रागारागाने तो वाट फुटेल तिथे जाऊ लागला. त्याच्या तोंडाला फेस आला होता. एखाद्या जनावरासारखा गळ्यातून गर्जनेचा आवाज तो काढत होता. त्याचा एकूण रागरंग पाहून लोकांची भीतीने गाळण उडाली.

हळूहळू पहाट झाली. ग्रीक लोक झोपेतून जागे झाले, पण अजॅक्स त्या वेडाच्या भरातून अजून बाहेर आला नव्हता. ग्रीक सैनिक समजून तो मेंढ्यांना मारत सुटला होता. त्याने मारलेल्या मेंढ्यांच्या रक्ताने मैदान लाल झाले. लै मेंढ्या त्या वेडाच्या भरात झ्यूसला प्यार्या झाल्या. ग्रीकांना मारल्याच्या समजुतीत अजॅक्स अजूनच उन्मादात कापाकापी करत सुटला होता.

अखेर मेनेलॉस आगामेम्नॉनपाशी आला आणि म्हणाला, “भावा, अजॅक्स ठार वेडा झालाय. तो आपली जहाजे पेटवेल किंवा एकेकाला तंबूत घुसून मारेल. च्यायला, देवांची अवकृपा तरी किती असावी आपल्यावर! त्या थेटिसला तरी हे असलं बक्षीस ठेवायची गरज काय होती? आणि तो ओडीसिअसही शहाणा, आपल्यापेक्षा मोठ्या वीराशी कशाला उगीच स्पर्धा करावी?”

आगामेम्नॉन उत्तरला, “अबे अजॅक्सला नको दोष देऊ, देवच यात दोषी आहेत. साला आपलंच नशीब फुटकं.”

इकडे खँथस नदीजवळच्या झुडुपांत धनगर लोक भीतीने दडून बसले होते. मोठ्याने आरोळ्या ठोकत सांड अजॅक्स त्यांची मेंढरे मारत होता, त्यामुळे त्यांना बिचार्यांना कळायचं बंद झालं होतं. अखेरीस एक मेंढा मारून अजॅक्स त्यावर पाय ठेवून विकट हसून (तो ओडीसिअस आहे असे वेडाच्या भरात समजून) म्हणाला, “मर हरामखोरा! कुत्री आणि घारी तुझा फडशा पाडतील. अकिलीसचं कवचही तुला शेवटी वाचवू शकलं नाही तर! स्वतःपेक्षा भारी माणसाशी उग्गीच स्पर्धा केली की असंच होणार. मर तू इथंच. घरी तुला बायकापोरं भेटणार नाहीत किंवा म्हातारे आईबापही दिसणार नाहीत. तुझ्या देशापासून दूर कुत्री आणि गिधाडे तुझा फडशा पाडतील.”

पण नंतर सकाळच्या त्या उजेडात त्याला त्या अगणित मेलेल्या मेंढ्यांचे मृतदेह दिसल्याबरोबर कळून चुकले की आपण इतका वेळ रागाच्या भरात काय केले ते. ते कळाल्यावर अजॅक्स एकदम स्तंभित झाला. डोंगरात अडकलेला एखादा धोंडा असावा तसा तो जागीच उभा राहिला. एक पाऊल पुढे टाकेना की मागे येईना. मग तो स्वतःशीच शोक करू लागला, “अरेरेरेरे, देव माझा इतका तिरस्कार का बरे करतात? त्यांनी माझे डोके फिरवल्यामुळेच या गरीब बिचार्या निष्पाप मेंढ्यांना मारले मी. त्या हरामखोर ओडीसिअसचे तळपट होवो!! सर्व ग्रीक सैन्याचीही वाट लागो! लढाईतून आगामेम्नॉनला धडपणी परत न जावो! मरूदेत सगळे. जगण्यात आता राम राहिला नाही. खर्या शूर लोकांचा आता ग्रीक सैन्यात सन्मान केला जात नाही. कमअस्सल लोकांचीच चलती आहे सध्या. त्यामुळेच ओडीसिअसला अकिलीसचे कवच मिळाले. मरूदे तेच्यायला, यांच्यात रहायचंय कुणाला? मला तसेही हे लोक विसरलेत, माझे कुठलेच पराक्रम त्यांच्या लक्षात नाहीत.”

असे नानापरीचे बोलून शेवटी हेक्टरने भेट दिलेली तलवार अजॅक्सने आपल्या गळ्यात घुसवली आणि स्वतःचा प्राण घेतला. तो धराशायी झाला. जमिनीवर त्याच्या रक्ताचे पाट वाहू लागले.

अजॅक्स पडलेला पाहून ग्रीक सैन्य तिथे धावत आले. पण भीतीने कोणी त्याच्या जवळ जाईना. बर्याच जणांनी डोक्यावर माती ओतली आणि मोठ्याने विलाप करू लागले. अजॅक्सचा सावत्र भाऊ आणि प्रख्यात धनुर्धारी ट्यूसर तिथे आला. अजॅक्सला पडलेले पाहताक्षणी तलवार उपसून तोही स्वतःचे प्राण घेऊ पाहत होता, पण लोकांनी त्याचा हात आवरला. तो शोक करू लागला, “भावा, तू अचानक असा कसा वेडा झालास? ट्रोजनांना दु:खापासून दिलासा मिळावा आणि ग्रीक मरावेत अशीच ईश्वरी योजना आहे की काय कोण जाणे. आता लढाईत लढताना कुणाचेही डेरिंग राहणार नाही. संकटापासूनची ग्रीकांची ढाल आता राहिली नाही. आईबाबांना तोंड कसे दाखवू आता परत सलामीसला जाऊन? तू मेल्यावर माझीही आता हीच जागा.”

ट्यूसर रडत असतानाच अजॅक्सची गुलाम पण नंतर पत्नी झालेली टेकमेसा तिथे येऊन विलाप करू लागली. हिच्यापासून अजॅक्सला युरिसाकेस नामक पुत्रही झाला होता. सर्व बाबतींत तो बापासारखा होता. त्याचा जन्म इथेच ट्रॉयजवळ झाला होता-या शेवटच्याच वर्षात. “गुलाम असूनही तू मला राणीसारखं वागवलंस! सलामीसला परत गेल्यावर तू मला राणी म्हणून घोषित करणार होतास, पण हाय! ते आता शक्य नाही. बाळ युरिसाकेस आता पोरका झाला. बाप मेला की पोरक्या पोराचे हाल कुत्रा खात नाही. मीही आता कुणाची तरी गुलामच होईन बहुतेक. तू मेलास, माझं आता काहीच शिल्लक नाही राहिलं.”

ते ऐकून आगामेम्नॉन तिला म्हणाला, “बाई, ट्यूसर आणि मी जित्ते आहोत अजून. तुला कसल्याही गोष्टीची कमतरता जाणवणार नाही एवढं लक्षात घे. तुझा पूर्वीप्रमाणेच सन्मान केला जाईल.”

अजॅक्स मेल्याचे ओडीसिअसलाही दु:ख झाले. तो म्हणाला, “ग्रीकहो, राग बहुत बुरी बला है. रागामुळेच अजॅक्स शेवटी कुणा ट्रोजनाकडून नव्हे, तर स्वतःच्याच हाताने मरण पावला. कुठे विजय मिळवावा म्हणून नाही, कुणा स्त्रीसाठी, शहर अथवा अन्य धनसंपत्तीसाठीही मी स्पर्धेत उतरलो नाही. माझ्या आत्मसन्मानाचा प्रश्न नसता तर मी स्वतःच्या हाताने ती शस्त्रास्त्रे अजॅक्सला भेट दिली असती. असे भावनेच्या आहारी जाणे योग्य नाही. शहाण्या माणसाने सर्व आघात धीराने सोसले पाहिजेत, स्वतःच्याच लोकांचा असा रागराग करू नये.”

हा शोक चालू असताना शेवटी नेस्टॉर म्हणाला, “लोकहो, आपल्या दु:खांना अंत नाही असेच दिसतेय. अकिलीस, माझा मुलगा अँटिलोखस आणि अजॅक्स हे तिघेही काही दिवसांच्या अंतराने पटापट लागोपाठच वारले. इतरही अनेक ग्रीक हेदिससदनी गेले. पण दु:ख उगाळण्यात अर्थ नाही. अजॅक्सचे अंत्यविधी बाकी आहेत अजून. ते करा चला.”

अजॅक्सचे प्रेत त्यांनी स्वच्छ धुवून जखमा आणि रक्त नीट पुसून काढले आणि त्याला नवीन वस्त्र परिधान केले. मग ग्रीकांनी इडा पर्वताहून अनेक झाडे तोडून लाकूडफाटा आणला. तो अजॅक्सच्या प्रेताभोवती नीट मांडला. भोवती त्याने मारलेल्या शत्रूंची चिलखते मांडून ठेवली. अनेक गायी व मेंढ्याही ठेवल्या. अनेक अंगरखे, अँबर रत्ने, चांदी, हस्तिदंत, आणि तेलाचे अनेक बुधले ठेवले. शिवाय बाकीही अनेक वस्तू ठेवल्या आणि मग शवास अग्नी दिला.

भडाडा अग्नी पेटला. अजॅक्सचे पार्थिव त्यात दहन झाल्यावर ग्रीकांनी वाईनने आग बुजवली. अजॅक्सची हाडे एकत्र करून एका सोन्याच्या बरणीत ठेवली आणि जवळच र्होएटियम नामक शहराजवळ एक मोठ्ठा चबुतरा बांधला. हे सर्व झाल्यानंतर ग्रीक आपापल्या जहाजांत गेले आणि रात्रीचे जेवण करून झोपायच्या तयारीला लागले. पण अजॅक्स गेल्याचे दु:ख सगळ्यांनाच झाले होते. इलियडमध्ये तर अजॅक्सचा उल्लेख कायम ‘बुलवार्क ऑफ द एखिअन्स’ अर्थात ग्रीकांची संरक्षक भिंत असाच येतो. अकिलीसखालोखाल ग्रीकांमध्ये तोच सर्वश्रेष्ठ योद्धा होता शिवाय अकिलीसचा तो चुलतभाऊही होता. अजॅक्स मेल्याचा फायदा घेऊन ट्रोजन रात्री चढाई करतात की काय अशा चिंतेत रात्र कशीबशी पार पडली.

(अजॅक्सचे थडगे)

मी देताना क्विंटस स्मिर्नियसची व्हर्जन दिलीय पण एपिक सायकल अन अन्य संदर्भांत काही वेगळ्या व्हर्जन्सही आहेत. त्यानुसार अजॅक्सने वेडाच्या भरात दोन मेंढ्यांना आगामेम्नॉन अन मेनेलॉस समजून ठार मारले. अजॅक्सला पश्चात्ताप झाल्यावर त्याने हेक्टरने भेट दिलेली तलवार आपल्या काखेत खुपसून आरपार नेली आणि स्वतःचा प्राण घेतला. एका अल्टरनेट व्हर्जनप्रमाणे थोरल्या अजॅक्सला ट्रोजन काही करू शकत नसल्याने त्यांनी त्याला चहूबाजूंनी माती थापून हलता येईनासे केले आणि तो शेवटी अन्नपाण्याविना तळमळत मरण पावला. शिवाय प्राचीन ग्रीक कवी पिंडार याच्या मते ओडीसिअसला शस्त्रे देण्याचा निर्णय ग्रीकांनी आपापसातच गुप्त मतदानाने घेतला. पण सर्व व्हर्जन्समध्ये शस्त्रे शेवटी ओडीसिअसलाच दिली जातात-यद्यपि अ‍ॅरिस्टोफेनेसच्या एका टीकेनुसार ट्रोजन कैद्यांपैकी एक मुलगी अजॅक्सच्या बाजूने बोलत असूनही शेवटी ओडीसिअसच्या बाजूने निर्णय घेतला गेला. असे का झाले असावे? ओडीसिअसने नेहमीप्रमाणे काही बेरकीपणा करून लाच वगैरे दिली असेल काय कुणाला? शक्यता नाकारता येत नाही. मला याबद्दल शोध घेताना काही अजून तरी सापडले नाही, सापडल्यास अवश्य अ‍ॅड करेन. शिवाय पालामिदेसला लाच खाल्ल्याच्या आरोपावरून ठार मारल्याचा उल्लेख अजॅक्स-ओडीसिअसच्या बाचाबाचीत अजॅक्सकडून होतोच म्हणा.

(क्रमशः)

ट्रोजन युद्ध भाग ३.१- अकिलीसचे शेवटचे पराक्रम व मृत्यू.

ग्रीक एपिक सायकल- पार्श्वभूमी.

मागील भागात पाहिल्याप्रमाणे हेक्टरच्या मरणानिशी इलियड संपते, तर ट्रॉयचा पाडाव झाल्यानंतर ओडीसिअस त्याच्या घरी इथाका येथे १० वर्षांनंतर पोहोचतो तो १० कालखंड ओडिसीमध्ये आलेला आहे. पण मधल्या काळात ज्या सर्वांत महत्त्वाच्या घटना घडल्या, त्यांचे ओडिसीमध्ये अगदीच संक्षिप्त रूपात वर्णन येते. मग यांमधल्या काळासाठी अजून माहिती कुठे मिळणार? एपिक सायकल या नावाने एकत्रित प्रसिद्ध असलेली पाचसात काव्ये आहेत. आता त्यांपैकी कुठल्याही काव्याचे हस्तलिखित मिळालेले नाही, त्यामुळे आधीचे इलियड वाचून एक्साईट झालेल्यांना हा मोठा केएलपीडीच आहे. परंतु परम सुदैवाने यांचा सारांश कुणा एव्तिखियस प्रॉक्लस नामक वैयाकरणीने इ.स. दुसर्या शतकात काढलेला असल्याने सारांशरूपाने का होईना, वर्णने वाचावयास मिळतात. नंतरच्या अनेक काव्यनाटकांमध्ये जे उल्लेख मिळतात त्यांवरूनही या मधल्या सर्वांत महत्त्वाच्या पार्टची कथा थोडी रीकन्स्ट्रक्ट करता येते.

ट्रोजन युद्धाशी संबंधित जुन्या काव्यांना एकत्रितपणे एपिक सायकल असे म्हटले जाते. त्याबद्दल थोडेसे लिहिणे इथे अवश्यमेव आहे. इलियड अन ओडिसी सोडून बाकीच्या काव्यांचे रचयिते होमर सोडून दुसरे कवी आहेत. इलियड अन ओडिसी धरून एकूण काव्ये खालीलप्रमाणे:

सायप्रिआ: युद्धाची पहिली नऊ वर्षे कव्हर करते. कवी स्टॅसिनस. ११ अध्याय.

इलियडः युद्धाचे दहावे वर्ष, हेक्टरच्या मरणापर्यंत. कवी होमर. २४ अध्याय.

एथिओपिसः हेक्टरच्या मरणानंतर अॅमेझॉन पेन्थेसिलिआ आणि इथिओपियन मेम्नॉन व शेवटी अकिलीसच्या मरणापर्यंत. कवी आर्क्टिनस. ५ अध्याय.

लिटल इलियडः अकिलीसच्या मरणानंतर ट्रोजन घोडा तयार करण्यापर्यंत. कवी लेश्चेस. ४ अध्याय.

इलियू पर्सिसः ट्रॉयचा ग्रीकहस्ते झालेला विनाश. कवी आर्क्टिनस. २ अध्याय.

नोस्तोई: ट्रॉय नष्ट केल्यावर ग्रीक आपापल्या घरी परततात. आगामेम्नॉन व मेनेलॉस अनुक्रमे मायसीनी व स्पार्टाला परततात तिथपर्यंत. कवी आगियास अथवा युमेलस. ५ अध्याय.

ओडिसी: ओडिसिअस इथाकाला घरी परततो आणि त्याची राणी पेनेलॉपच्या स्वयंवरास जमलेल्या सर्वांचा मुडदा पाडतो तिथपर्यंत. कवी होमर. २४ अध्याय.

टेलेगॉनी: ओडीसिअसच्या अजून काही मोहिमा आणि त्याच्या मृत्यूपर्यंत. कवी एव्गाम्मॉन. २ अध्याय.

ही सर्व काव्ये आज फक्त प्रॉक्लसने काढलेल्या सारांशामुळे माहिती आहेत. रचनाकाल होमरच्या नंतर शेदोनशे वर्षे असावा.पण मधल्या एथिओपिस ते इलियू पर्सिस पर्यंतच्या काव्यांमधील कथाभागच मुख्य आहे यात दुमत नसावे. तस्मात नेमका हाच कथाभाग पोस्टहोमेरिका किंवा फॉल ऑफ ट्रॉय नामक तब्बल १४ बुकांचे काव्य अस्तित्वात असल्याचे नेटवर पाहताना कळाले, तेव्हा जीव भांड्यात पडला. मधल्या सर्व घटना अगदी इत्थंभूत अन सविस्तर दिलेल्या असल्याने ते वाचायला मजा आली. एपिक सायकलचा सारांश अन यात काही ठिकाणी अंतर्विरोध आहे पण त्यातल्या त्यात सुसंगत व्हर्जन लिहिण्याचा माझा प्रयत्न असेल.

तर आता काव्याकडे जाऊ. हे काव्य सध्याच्या तुर्की देशातील स्मिर्ना नामक पश्चिम किनार्‍यावरील बंदरात राहणार्‍या क्विंटस स्मिर्नियस नामक कवीने इ.स. ३५० च्या आसपास लिहिलेले आहे.

http://www.theoi.com/Text/QuintusSmyrnaeus1.html

इथे याचे इंग्रजी भाषांतर वाचावयास मिळेल. आणि अजून एक महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे कवीचे नाव लॅटिन स्टाईल असले तरी काव्य मात्र ग्रीक भाषेत लिहिले आहे. याचीही शैली उत्तम आहे. होमरची मजा यात नाही असे बरेच लोक म्हणतात पण मला तरी भाषांतर वाचताना मजा आली. अर्थात प्राचीन ग्रीक भाषा मला येत नसल्याने माझा निर्णय भाषांतरकाराच्या कौशल्यावर अवलंबून आहे हे स्वयंस्पष्टच आहे. असो.

अ‍ॅमेझॉन वीरांगना राणी पेन्थेसिलिआचा महत्पराक्रम.

हेक्टरच्या अंत्यविधीच्या वर्णनापाशी इलियड संपते तिथून पुढे हे काव्य सुरू होते. १२ दिवसांच्या सुतकानंतर त्याचा अंत्यविधी झाला, तोपर्यंत युद्ध करायचे नाही असे उभयपक्षी ठरले होते. तो कालावधी पार झाल्यावर पुढे युद्ध सुरू झाले. अकिलीसच्या पराक्रमामुळे ट्रोजनांची भीतीने गाळण उडाली होती. त्याने ट्रोजनांची कशी चटणी उडवली, नदीत घुसून कसे ट्रोजनांना मारले, हेक्टरचे प्रेत रथाला बांधून कसे सगळ्यांसमोरून फरपटत नेले, हे आठवून ट्रोजन अजूनही भीतीने थरकापत होते.

त्यातून त्यांना दिलासा मिळाला तो पेन्थेसिलिआ नामक अॅमेझॉन राणीमुळे. ती ट्रॉयमध्ये राजा प्रिआमच्या भेटीस आली आणि ट्रोजनांच्या बाजूने युद्ध करण्याचा इरादा जाहीर केला. इथे हे अॅमेझॉन नक्की काय प्रकर्ण होते ते सांगणे अवश्यमेव आहे. अॅमेझॉन हा शब्द प्राचीन ग्रीक पुराणांत फक्त स्त्रीयोद्ध्यांच्या राज्याला उद्देशून वापरला जातो. त्यांच्याबद्दल अनेक दंतकथा प्रचलित आहेत. पुराणांत अनेक उल्लेख सापडतात त्यानुसार सिथिया नामक प्रांतात यांचे वास्तव्य असे. सिथिया म्हणजे काळ्या समुद्राजवळचा मध्य आशियाचा भाग समजला जातो. तत्कालीन ग्रीक जगताच्या सीमारेषेजवळ हा भाग होता. यांच्या राज्यात फक्त आणि फक्त स्त्रिया असत आणि वंशसातत्यासाठी वर्षातून एकदा त्यांची टोळी पुरुषांशी संबंध ठेवायला बाहेर पडत असे. गर्भ राहून मुलगी झाली, तर तिला वाढवले जाई आणि मुलगा असेल तर एक तर जन्मतःच त्याची हत्या तरी केली जाई किंवा गुलाम तरी बनवले जाई. काही ठिकाणी या गुलामांशीही या स्त्रिया संबंध ठेवीत असे नमूद आहे. त्यांच्याबद्दलची सर्वांत फेमस दंतकथा म्हणजे भालाफेक आणि तिरंदाजी नीट करता यावी म्हणून त्या उजवा स्तन कापून टाकत. तत्कालीन शिल्पांमध्ये मात्र असे काही दिसत नाही.

इलियडमध्येही ‘पुरुषांप्रमाणे लढणार्या’ म्हणून अॅमेझॉन योद्ध्यांचे वर्णन आलेले आहे. बहुतेक वेळेस त्या ज्ञात जगताच्या सीमारेषेवर असलेल्या दिसतात. पण तुर्की आणि अन्यत्र काळ्या समुद्राच्या आसपास जी उत्खनने झाली तिथे “कुर्गन” म्हणजेच मृतदेह पुरून त्याभोवती चबुतरे उभारले जात ते सापडले आहेत. जितकी कुर्गन्स सापडलीत त्यांपैकी किमान एकचतुर्थांश तरी स्त्री योद्ध्यांची आहेत. योद्ध्यांची आहेत असे म्हणण्याचे कारण मृतदेहासोबत धनुष्य-तलवार इ. शस्त्रे पुरलेली आहेत. त्यामुळे ग्रीक पुराणांतील दंतकथांना काहीएक आधार नक्कीच होता हे स्पष्ट होते. काही टोळ्यांमधील मातृसत्ताक रिवाजांचा उगम या अॅमेझॉन समाजात असावा असाही तर्क लढवला जातो. या विषयावर बरेच संशोधन झालेले आहे ते विकीवर आणि अन्यत्र पाहता येईलच. इंग्रजीतही त्यामुळे लढाऊ अन धट्ट्याकट्ट्या स्त्रीस ‘अॅमेझॉन’ म्हणण्याचा प्रघात आहे.

तर अशी ही थर्मोडॉन प्रदेशाची अॅमेझॉन राणी पेन्थेसिलिआ ट्रोजन युद्धात ट्रोजनांच्या बाजूने सहभाग घेण्यास आली. पण तिला असं काय नडलं होतं यायला फुकाफुकी? तर तिच्या राज्यात एकदा हरणाची शिकार करायला पेन्थेसिलिआ तिच्या बहिणी अन सहकार्यांबरोबर गेली होती. पेन्थेसिलिआने हरणावर फेकलेला भाला गफलतीने तिच्या हिप्पोलाईट नामक बहिणीला लागून ती जागीच खलास झाली. आता परत जावे तरी पंचाईत, कारण लोक म्हणणार की राज्यलोभाने पेन्थेसिलिआने आपल्या बहिणीचा काटा काढला. तिच्यासाठी तत्कालीन रिवाजानुसार प्रायश्चित्त म्हणून “सन्मानाने मृत्यू” हा एकच मार्ग उपलब्ध होता. अन युद्धात वीरगती मिळवण्यावाचून दुसरा सन्मानाचा मार्ग तो कुठला? आपल्या जवळच ट्रोजन युद्ध चाललेय हे तर तिला ठाऊक होतेच. मग आपल्या बरोबर १२ मुख्य सहकारी अन अजून सेना घेऊन ती ट्रॉयराज प्रिआमकडे आली. तिच्या बरोबर क्लोनी, पॉलिमूसा, डेरिनो, एव्हान्द्रे, अन्तान्द्रे, ब्रेमूसा, हिप्पोथो, हर्मोथो, अल्किबी, देइमाखिआ, अँटिब्रोटे अन थर्मोदोसा या मुख्य सहचारिणी होत्या.
ट्रॉयच्या रस्त्यांमधून आपापल्या रथ-घोड्यांवर मोठ्या डौलात बसून येणार्या या महिला चमूकडे सर्व ट्रोजन लोक मोठ्या आश्चर्याने पाहत होते. फुल चिलखत घातलेल्या, हातात तलवार-भाले वागवणार्या अन पुरुषासारखे ताकदवान शरीर असलेल्या पण त्याचबरोबर सौंदर्यात कुठेही कमी नसलेल्या त्या अॅमेझॉन्सना पाहून ट्रोजनांना कळायचं बंद झालं. प्रिआमने पेन्थेसिलिआचे स्वागत केले अन मेजवानी दिली, शिवाय तिला बर्याच महागड्या भेटवस्तूही दिल्या. बदल्यात तिनेही ट्रोजनांच्या शत्रूंचा नायनाट करण्याचे आश्वासन दिले. अकिलीसलाही आपल्या भाल्याने ठार मारून ग्रीकांची जहाजे पेटवते असे भरघोस आश्वासन तिच्याकडून ऐकल्यावर प्रिआम लैच खूष झाला. पण ते ऐकून हेक्टरपत्नी अँद्रोमाखी खिन्नपणे स्वतःशीच म्हणाली, “माझा नवरा हिच्यापेक्षा लाख पटीने श्रेष्ठ होता युद्धात आणि त्यालाही अकिलीसने मारला. हिचा काय घंटा पाड लागणारे त्याच्यापुढे?”

जेवण झाल्यावर पेन्थेसिलिआ झोपली. झोपेत तिचा बाप स्वप्नात येऊन तिला म्हणाला की मोठा पराक्रम गाजवशील उद्या. ते पाहून पेन्थेसिलिआ एकदम खूष झाली. आन्हिके उरकून चिलखत अंगावर चढवून उजव्या हातात एक परशू आणि डाव्या हातात भाला घेऊन ती जोषातच लढायला बाहेर पडली. तिला पाहून बाकीच्या ट्रोजन सेनेलाही स्फुरण चढले आणि तिच्या नेतृत्वाखाली ट्रोजन सैन्य चढाई करून येऊ लागले. पेन्थेसिलिआच्या नेतृत्वाखाली ट्रोजन सैन्य एकदम चढाई करून येताना ग्रीकांनी पाहिले आणि त्यांना एकदम आश्चर्य वाटले. साहजिकच आहे म्हणा, परवापरवापर्यंत अकिलीसाचा अ उच्चारला तरी ट्रॉयच्या भिंतीआड दडणारे ट्रोजन्स एकदम इतके चेकाळले तर चर्चा तर होणारच.

मग युद्धाला तोंड लागले आणि पेन्थेसिलिआ आणि तिच्या बरोबरच्या अॅमेझॉन सैन्याने कत्तलखाना सुरू केला.
पेन्थेसिलिआ: हिने मोलिऑन, पर्सिनूस, एलिसस, अँटिथेउस, हिप्पाल्मस, एलासिप्पस या ग्रीकांना आपल्या भाल्याने ठार मारले.
देरिनो: हिने लाओगोनस नामक ग्रीकाला मारले.
क्लोनी: हिने मेनिप्पस नामक ग्रीकाला यमसदनी धाडले.
ते पाहून पॉदार्केस नामक ग्रीक योद्धा पुढे आला आणि त्याने क्लोनीच्या ओटीपोटात भाला खुपसला. तिची आतडी बाहेर आली आणि ती मरण पावली. ते पाहून पेन्थेसिलिआ पेटली आणि तिने त्याच्या उजव्या हातात खोलवर भाला खुपसला. त्यामुळे शीर उघडी पडली आणि तीतून रक्ताचे कारंजे उडू लागले. पॉदार्केस असह्य वेदनेने कळवळला आणि थोडे अंतर मागे पळून मरण पावला.

यानंतर क्रीटाधिपती इडोमेनिअसने ब्रेमूसाच्या छातीत भाला खुपसून तिचा प्राण घेतला आणि एव्हान्द्रे व थर्मोडोसा या दोघींना मेरिओनेसने अनुक्रमे छातीत व नितंबांत भाला खुपसून ठार मारले.धाकट्या अजॅक्सने डेरिनोच्या गळा व खांद्यांमधील भागात भाला खुपसून मारले, तर डायोमीडने अक्लिबी आणि देरिमाखिया या दोघींची मुंडकी उडवली.
अॅमेझॉन सैन्य सोडूनही अन्य मारामार्या चालल्याच होत्या. स्थेनेलस नामक ग्रीकाने काबिरुस नामक ट्रोजनाला मारले. ते पाहून पॅरिस चिडला आणि त्याने स्थेनेलसवर एक बाण सोडला. स्थेनेलसने तो चुकवला आणि एव्हेनॉर नामक ग्रीकाला जाऊन लागला. एव्हेनॉर कोसळला व मेला. मेगेस नामक ग्रीक योद्ध्याने इटिमॉनस आणि हिप्पासस या दोघा ट्रोजनांचे प्राण घेतले. त्याने हे दोघे सोडूनही लै लोक मारले.

अशाप्रकारे सगळी बोंबाबोंब चालू होती. पेन्थेसिलिआवर ग्रीक योद्धे झेपावत होते आणि तिचा आवेश पाहून मागे हटत होते. ती कुणालाही आटपत नव्हती. एखाद्या सिंहिणीने गायी माराव्यात तशी ती त्यांच्यावर झेपावत होती. आपल्या घोड्यावर बसून परशू परजत ती ग्रीकांना भाल्याने असे काही मारत होती की शिशिरऋतूतील पानगळीप्रमाणे ग्रीक योद्धे पटपट मरत होते. तिने ग्रीकांना खिजवले, “कुत्र्यांनो, प्रिआमला दिलेल्या त्रासाचा पुरेपुर बदला मी घेणारे!!सगळ्यांना कोल्ह्याकुत्र्यांकडून खाववेन. कुठे गेले तुमचे योद्धे? कुठे गेला डायोमीड, कुठे गेला तो सांड अजॅक्स आणि कुठाय तो सर्वशक्तिमान अकिलीस??? एकाच्या अंगात दम नाही. थू:तिच्यायला!!”

पेन्थेसिलिआने शौर्याची कमाल चालवली होती. तिच्या शौर्याने प्रेरित होऊन ट्रोजन सैन्यानेही ग्रीकांची चटणी उडवणे सुरू केले होते. ट्रॉयच्या बुरुजांवरून तिचा व तिच्या सैनिकांचा पराक्रम पाहून पाहून तिसिफोनी नामक ट्रोजन म्हैला एकदम चेकाळली. सर्व बायकांना हाकारून म्हणाली,”पाहिलं काय त्या बायका कशा लढताहेत ते!! पुरुष झक मारले त्यांच्यापुढे. चला, आपणपण जाऊ लढायला.” असे म्हणून चिलखत वैग्रे घालून त्या बायका लढायला निघणार एवढ्यात थिअॅनो नामक ट्रोजन त्यांना म्हणाला, “बायांनो, काय मूर्खपणा चालवलाय हा आँ? हातात कधी तलवार तरी धरलीय का याआधी, चाललाय लढायला एकदम ते? त्या अॅमेझॉन बायकांचं सोडा, त्यांना रोजची सवय आहे लढायची. पुरुष काय लढेल असं लढतात त्या. त्यांच्यासाठी हे नेहमीचंच आहे सगळं. पण तुमच्या अंगात दम आहे का जरा तरी? चला गप आत जा. आणि तसेही आपलं सैन्य आज जिंकतंय, बायकांनी लढण्याजोगी परिस्थिती अजून आलेली नाही.”
थिअॅनोचे बोलणे बायकांना पटले आणि त्या ट्रॉयच्या बुरुजांवर बसून लढाई पाहू लागल्या.

अकिलीसकडून पेन्थेसिलिआचा वध.

हे सर्व चालू असताना थोरला अजॅक्स आणि अकिलीस मात्र लढाईत नव्हते. पॅट्रोक्लसच्या कबरीपाशी दोघेही दु:ख करीत बसले होते. पण पेन्थेसिलिआने ग्रीकांची कत्तल उडवली आणि ग्रीक आपापल्या जहाजांकडे पळून येऊ लागले आणि जहाजे जाळण्याइतपत ट्रोजन्स जवळ येतात तोपर्यंत थोरला अजॅक्स अकिलीसला म्हणाला, “अबे आवाज ऐकलेस काय? लै लोकांचे आवाज यायला लागलेत. काय भानगड आहे बघू चल लौकर. न जाणो ट्रोजन्स आपल्या जहाजांपर्यंत पोचले आणि जहाजे पेटवून दिली तर लोक शिव्या घालतील की आपल्या दोघांचा उपयोग काय म्हणून, तेव्हा चल लौकर.”

त्यानंतर दोघेही चिलखत घालून युद्धाला निघाले. त्यांना पाहताच ग्रीक सैन्याचे मनोबळ क्षणार्धात वाढले आणि पुनश्च नव्या जोमाने कापाकापी सुरू झाली. अजॅक्सने देइओखस आणि हिल्लस व युरिनोमस या ट्रोजनांना मारले, तर अकिलीसने आन्तान्द्रे, पॉलिमूसा, अँटिब्रोटे, हिप्पोथो, हर्मोथो या अॅमेझॉन योद्ध्यांना मारले. या दोघांना पाहताच पेन्थेसिलिआ पेटली आणि त्यांना सामोरी गेली. तिने अकिलीसवर एक भाला फेकला, पण तो त्याच्या ढालीला तटून खाली पडला. दुसरा भाला तिने अजॅक्सवर फेकून मारला आणि म्हणाली, “अरे जवळ या असे!! भिता की काय मला? तुम्ही दोघे स्वतःला कितीही मोठे समजत असला तरी मीही काही कमी नाहीये, खरेतर कुणाही पुरुषापेक्षा माझं बळ जास्तच आहे, काय समजलेत!!!”

तिची वल्गना ऐकून दोघेही तुच्छतेने हसू लागले. अजॅक्सवर फेकलेला भाला त्याच्या पायाला बांधलेल्या चांदीच्या पॅडला लागून तटला. अजॅक्सला काही झाले नाही, पण त्याने पेन्थेसिलिआचा नाद सोडला आणि अन्य ट्रोजनांमागे तो निघाला. आता अकिलीस विरुद्ध पेन्थेसिलिआ असा सामना होणार होता. अकिलीस तिला म्हणाला, ” ए मूर्ख बाई, कशाला उगीच वेडेपणा करतीयेस? माझा पराक्रम तुला ठाऊक नाही का? मी मारलेल्या ट्रोजनांच्या मृतदेहांचे ढिगारे पाहिले नाहीस काय? मरायची इतकीच घाई असेल तर ठीके.”

असे म्हणून अकिलीसने तिच्यावर एक भाला फेकला तो बरोब्बर तिच्या छातीत घुसला. लालभडक रक्त एखाद्या कारंजागत उसळले आणि पेन्थेसिलिआ कोसळली. रागाच्या भरात अकिलीसने तिच्या घोड्यालाही भाल्याने ठार मारले. अकिलीस तिला घोड्यावरून खाली ओढायच्या बेतात असताना तिच्या मनात विचार चालू होता, पुन्हा लढावे की अकिलीसपाशी अभयदान मागावे? पण काही न बोलता ती वीरगतीस प्राप्त झाली. पेन्थेसिलिआ कामी आलेली पाहताच ट्रोजन घाबरले आणि सरळ ट्रॉयच्या भिंतींमागे लपले.
मेलेल्या पेन्थेसिलिआकडे बघून अकिलीस म्हणाला,”कुत्रे खातील तुला आता फाडून! कुणी सांगितलं होतं माझ्याशी लढाई करायला?” पण त्यानंतर मेलेल्या शत्रूचे चिलखत काढून घेत असताना अकिलीसने तिचे हेल्मेट काढले आणि तो स्तब्ध झाला. पेन्थेसिलिआ तरुण आणि सुंदर होती. तिच्या चेहर्याकडे पाहताना अकिलीस तिच्या प्रेमातच पडला, भान विसरून एकटक तिकडे पाहू लागला. बाकीचे मॉर्मिडन सैनिकही तिच्याकडे पाहत होते. आपल्या बायकाही अशाच सुंदर असाव्यात, असे त्यांना क्षणभर तिच्याकडे पाहून वाटले. अकिलीसला तिला मारल्याबद्दल अतीव दु:ख झाले.

तेव्हा थर्सितेस नामक एक ग्रीक अकिलीसला चिडवू लागला, “मूर्खा, लंपटपणाचा कहर आहे हा. जरा तरी कंट्रोल करशील की नाही? वेळकाळप्रसंग काही आहे की नाही? डोकं बाजूला ठेवू नको. कोण कुठली अॅमेझॉन आणि तिच्यासाठी इतकं पागल व्हायचं कारणच काय??” हा थर्सितेस आगाऊ म्हणून प्रसिद्ध होता. इलियड बुक २ मध्येही आगामेम्नॉनला तो असाच बोलला तेव्हा ओडीसिअसने धमकी दिल्यावर मगच गप्प बसला होता.

पण इथे गाठ अकिलीसशी होती. थर्सितेसचे बोलणे ऐकून अकिलीस इतका चिडला की त्याने जोरात त्याच्या कानफडात मारली. झटका असह्य होऊन रक्त ओकत थर्सितेस जमिनीवरच कोसळला. त्याचा जबडाच बाहेर आला. ते पाहून बाकीचे ग्रीक म्हणाले, “बरी अद्दल घडली. अंगात नाही दम आणि उगीच राजामहाराजांशी पंगे घ्यायचे, मग असंच होणार.” घडवून आणला. पण अकिलीसचा राग अजूनही शमला नव्हता. “मर साल्या कुत्र्या! आपल्या कर्माने एकदाचा मेलास ते बरंच झालं.” पण डायोमीड चिडला, कारण थर्सितेस त्याचा सख्खा चुलतभौ होता. आता अकिलीस आणि डायोमीड यांच्यात भांडणे होणार इतक्यात लोकांनी समेट घडवून आणला.

आता पेन्थेसिलिआला पाहून आगामेम्नॉन आणि मेनेलॉस हे दोघेही प्रभावित झाले होते. प्रिआमकडून एक दूत आला तेव्हा त्याच्याकडे तिची आणि अन्य अॅमेझॉन योद्ध्यांच्या डेड बॉडीज सुपूर्द केल्या गेल्या. प्रिआमचा बाप लाओमेडॉन याच्या कबरीशेजारीच त्यांचे दहन करून चबुतरा उभारला गेला. इकडे ग्रीकांनीही पॉदार्केसचा अंत्यविधी केला आणि थर्सितेसची डेड बॉडी कॉमन खड्ड्यात टाकून दिली.

पॅरिस आणि पॉलिडॅमसची बाचाबाची

या भागात पेन्थेसिलिआ मेल्यानंतरचे वर्णन आले आहे. तिच्या मरणानंतर ग्रीक लोक अकिलीसची वाहवा करीत होते, तर ट्रोजनांची अवस्था अजूनच बिकट झाली होती. ट्रॉयच्या तटाबाहेर आपल्या रथातून फिरणार्या अकिलीसकडे पाहून त्यांना भीतीने कापरे भरत होते. राजा प्रिआमच्या महालात भरलेल्या महासभेत थिमोएतेस नामक म्हातारा ट्रोजन म्हणाला, “ट्रोजनांनो, मी आता हे युद्ध जिंकायची आशा सोडली आहे. आपला सर्वांत मोठा चँपियन हेक्टर होता त्याला अकिलीसने मारले. इतकी शूर पेन्थेसिलिआ राणी, पण तिलाही अकिलीसकडून मरण आले. आता आपण काय करायचं यापुढं? पळून जायचं की या निर्दय ग्रीकांपुढे अशीच लढत द्यायची? अकिलीस रणमैदानात असेतोवर आपला त्यांच्यापुढे टिकाव लागणे अशक्य आहे.”

त्यावर प्रिआम उत्तरला, “भावा, टेन्शन नको घेऊ. इथिओपियाहून मेम्नॉन आणि त्याचे अगणित काळे सैनिक आता आपल्या मदतीला येणार आहेत.
( हा इथिओपिया म्हणजेच आत्ताचा इथिओपिया-इजिप्तच्या दक्षिणेस असलेला. ग्रीक भाषेत एथिओप म्हणजे जळक्या तोंडाचा, म्हणजेच काळा.)
मेम्नॉनने मला तसं वचनच दिलंय. काही दिवसांत येतील ते. मेम्नॉन आला की आपले कष्ट संपतील, काळजी नसावी. तेवढी जरा अजून कळ काढा.”

पण पॉलिडॅमसचा त्यावर विश्वास बसला नाही. “मेम्नॉन जरी आला, आणि जरी त्याने भरमसाट वचने दिली असली आणि त्याची सेना कितीही मोठी असली तरी ते सगळे इथे फुकट मरणार आहेत. ग्रीकांचे सामर्थ्य आजपर्यंत जेवढे पाहिले त्यावरून मला असेच वाटते. ते एक असो. पण आपण इकडून पळून जाणे किंवा ग्रीकांशी मरेतोवर लढणे हे दोन्ही पर्याय अव्यवहार्य आहेत. त्यापेक्षा मी अजूनही सांगतो ते ऐका. त्या हेलेनला ग्रीकांच्या ताब्यात परत द्या. तिच्याबरोबर जितका खजिना आला होता त्याची दामदुप्पट करून त्यांना परत द्या. अख्खे ट्रॉय शहर या बयेपायी जळण्याअगोदर मी म्हणतो तसे करा. हेक्टरनेही जर माझा सल्ला तेव्हा ऐकला असता तर तो अजूनही जिवंत असता.”

यावर सर्व ट्रोजनांनी मनातल्या मनात संमती दर्शवली, पण पॅरिस व हेलेनच्या भयाने कोणी तोंड उघडेना. पण पॅरिस मात्र त्याला सर्वांदेखत शिव्या घालू लागला- साहजिकच आहे म्हणा, हेलेनपायी पागल झालेल्याकडून दुसरी अपेक्षा तरी कशी ठेवणार? “लढाईची वेळ आली की पळून जाणार्या भित्रटा, तुझ्या अंगात काही दम नाही. मी आणि बाकीचे पुरुष चिलखते चढवून लढाई करून पराक्रम गाजवू, लेकिन वो तो तुमसे ना हो पायेगा. महालात बस नुसता बुळग्यागत तू, सैन्याचे मन खच्ची करण्यावाचून तुला दुसरं येतंय तरी काय!!!”

आता मात्र पॉलिडॅमसची सटकली. चोर तो चोर आणि वर शिरजोर???? “अरे भ्याडा, पराक्रम कशाशी खातात तुला ठाऊक तरी आहे का? पराक्रम म्हणे! हाड!! तुझ्या एकट्यासाठी आम्ही सगळेच काय, अख्खे ट्रॉय शहर नष्ट झाले तरी तुला त्याची पर्वा नाही आणि वर पराक्रमाच्या गोष्टी करतोस!! घंट्याचा पराक्रम.”
हा बाण मात्र पॅरिसच्या वर्मी लागला. सदसद्विवेकबुद्धी जागृत होऊन त्याच्या हट्टापायी ट्रॉयला सहन कराव्या लागलेल्या हालांची आठवण झाली आणि काहीच न बोलता तो गप्प बसला.

इथिओपियन योद्धा मेम्नॉनचे शौर्य आणि उच्च नैतिक संस्कार आणि नेस्टॉरपुत्र अँटिलोखसचा मृत्यू

पण त्यानंतर लगेच काही दिवसांतच मेम्नॉन त्याची सेना घेऊन आला. ती सेना लै मोठी होती आणि स्वतः मेम्नॉनदेखील भलादांडगा होता. ट्रॉय शहरात प्रवेश करणार्या इथिओपियन सैनिकांना पाहून ट्रोजनांनी आश्चर्य व्यक्त केले. प्रिआमला मेम्नॉन भेटल्यावर हाय-हॅलो झाले अन भेटवस्तूंची देवाणघेवाण झाली. मेम्नॉनने इथिओपियाहून ट्रॉयकडे येतानाच्या प्रवासाची कहाणी साद्यंत प्रिआमला सांगितली. त्याने पाहिलेल्या विविध देशांची व टोळ्यांची वर्णने, तसेच गाजवलेले पराक्रम ऐकून प्रिआम एकदम सुखावला. त्याने मेम्नॉनला एक वाईन प्यायचा कप भेट दिला आणि म्हणाला, “आयला तू तर लैच जबरी दिसतोयस. ग्रीकांची चटणी उडवशील यात काही शंका नाही.”
मग मेम्नॉनबरोबर सर्व सैन्याला प्रिआमने मेजवानी खिलवली. प्रिआमने दिलेला सुरेख नक्षीवाला कप हातात घेऊन निरखून बघत मेम्नॉन म्हणाला, “उगीच भरमसाट वचने देत बसत नाही आता. मी जरा जेवून झोपायला जातो. जास्त वाईन प्याली आणि जागरण केलं की शरीरातली ताकद नष्ट होते. प्रत्यक्ष लढाईत जे होईल ते खरे. लढाईच निर्णय करेल माझ्या पराक्रमाचा.”

मेम्नॉनचा हा नम्रपणा पाहून प्रिआमला सुखद आश्चर्य वाटले. मेम्नॉन तसा लै संस्कारी होता. “यथेच्छसि तथा कुरु |” असे म्हणून दोघेही आपापल्या शामियान्यात झोपायला गेले. बाकीची सेनाही विश्रांती घ्यायला पांगली.

दुसर्या दिवशी पहाट झाल्याबरोबर सगळे ट्रोजन्स आणि इथिओपियन्स उठले. आन्हिके वगैरे उरकून चिलखते चढवून लढाईला तयार झाले. काळ्या इथिओपियन लोकांमुळे ट्रॉयच्या दरवाजांतून जणू काळे ढगच बाहेर यावेत तसे दिसत होते. ट्रॉयसमोरचे मैदान त्यांनी लगेच भरून गेले.

ते पाहून ग्रीकांना आश्चर्य वाटले. आत्ताच तर कुठं ती अॅमेझॉन राणी मेली होती, आणि इतकी आर्मी कुठून आली? पण थोड्याच वेळात ग्रीकही तयार झाले. ग्रीक सेनेच्या अग्रभागी अकिलीस आपल्या रथात बसून निघाला. लगेच लढाईला तोंड लागले.

ग्रीक अन ट्रोजन लोक एकमेकांवर कोसळू लागले. पण आज पराक्रमाची कमाल केली ती इथिओपियन सेनेने. भालाफेक अन रणगर्जनांनी वातावरण भरून गेले. आज पहिले बळी अकिलीसच्या नावावर होते. थॅलियस आणि मेन्तेस या दोघा ट्रोजन सेनापतींना आणि त्यांच्यासोबत अनेक सैनिकांना त्याने आपल्या भाल्याने हेदिससदनी धाडले. ट्रोजनांची एक फळी अकिलीसच्या हल्ल्यापुढे लगेच कोलमडली.

इकडे मेम्नॉनदेखील फुल्ल फॉर्मात होता. छातीत भाला खुपसून फेरॉन आणि एरेउथस या दोघा ग्रीकांना त्याने ठार मारले. ते पाहून नेस्टॉरपुत्र अँटिलोखस चिडला आणि त्याच्यापुढे आला. अँटिलोखसने नेम धरून मेम्नॉनच्या एका इथिओपियन सहकार्याला ठार मारले. ते पाहून मेम्नॉन अँटिलोखसच्या जवळ आला. एक मोठा धोंडा उचलून अँटिलोखसने मेम्नॉनच्या डोक्यावर आपटला, पण दणकट मजबूत हेल्मेटमुळे मेम्नॉन बचावला. त्याला झाले काहीच नाही, फक्त हेल्मेटला धोंडा आदळून खण्ण्ण्ण्णकन आवाज झाला. मग मेम्नॉनने अतिशय खवळून जाऊन अँटिलोखसच्या छातीत भाला खुपसला आणि त्याला ठार मारले.

आपला मुलगा रणभूमीवर पडल्याचे पाहून नेस्टॉर अतिशय दु:खी झाला. थ्रासीमिदेस नामक आपल्या दुसर्या मुलाला हाकारले, “थ्रासीमिदेस!!! लौकर इकडे ये. तुझा भाऊ पडलाय इकडं, त्याचा बदला घे! नाही आलास तर तू माझा मुलगाच नाहीस!!”

ते ऐकून थ्रासीमिदेस धावत लढाईत पुढे आला. फेरेउस नामक योद्धा त्याच्या मदतीला आला आणि ते दोघे मेम्नॉनचा सामना करायला पुढे गेले. पॉलिम्नियस नामक ट्रोजनाला फेरेउसने मारले, तर लाओमेडॉन नामक ट्रोजनाला थ्रासीमिदेसने लोळवले. सोबत स्वतः वृद्ध नेस्टॉरही मेम्नॉनचा सामना करायला पुढे आला इतक्यात मेम्नॉन त्याला म्हणाला, “हे वृद्ध राजा, तू माझ्यापेक्षा वयाने लै मोठा आहेस. मी तुझ्याबरोबर लढलो तर तो बरोबरीचा सामना तर होणार नाहीच, शिवाय मला लाज वाटेल. मला माझ्या तोडीच्या योद्ध्याशी युद्ध करूदे. अगदी अनिर्वाहपक्ष म्हणून मी तुला मारण्याच्या अगोदर तू मागे जा कसा!” कापाकापी आणि संधिसाधूपणाच्या कहाण्यांनी भरलेल्या या ट्रोजन युद्धात असे सुसंस्कृत क्षण बाकी विरळाच.

मेम्नॉनचे वक्तव्य ऐकून नेस्टॉरने परत जरा टिवटिव केलीच-“माझ्या वयाकडे पाहू नको, अजूनही माझ्यात बराच दम आहे” इ.इ.इ. पण शेवटी थ्रासीमिदेस, फेरेउस आणि इतरांना घेऊन मागे हटला. हेलेस्पाँट खाडीकडे तोंड करून मेम्नॉन आता ग्रीकांची चटणी उडवण्यात मग्न झाला. त्याला हळूहळू लढाईचा ज्वर चढत होता. त्याचे खंदे सहकारी अल्किओनेउस, निखियस, मेनेक्लस, क्लिडॉन, अॅलेक्सिप्पस हेही त्याला समर्थ साथ देत होते. मागे हटता हटता नेस्टॉरने मेनेक्लसला ठार मारले. ते पाहून मेम्नॉन चिडून ग्रीकांचे शिरकाण करू लागला, त्याने ग्रीक सैरावैरा पळू लागले.

शेवटी नेस्टॉरने अकिलीसची मदतीसाठी याचना केली. “अकिलीस, माझ्या पोराला मेम्नॉनने मारला रे!! त्याचं प्रेत कुत्र्यांनी खाण्याअगोदर त्याचा बदला घे.” अँटिलोखस मेला हे ऐकून अकिलीसला लै दु:ख झाले आणि तो इतर ट्रोजनांचा पाठलाग सोडून सरळ मेम्नॉनसमोर आला.

अकिलीस-मेम्नॉन युद्ध, मेम्नॉन मरण पावतो.

अकिलीस विरुद्ध मेम्नॉन ही लढाई अख्ख्या ट्रोजन युद्धात भारी आहे. अतिशय गाजलेल्या हेक्टर-अकिलीस फायटीपेक्षा हिचे वर्णन जबराट आहे. अकिलीसला इतकी टफ फाईट अजून कोणीच दिली नव्हती.

मेम्नॉनने एक भलामोठा धोंडा हातात घेऊन अकिलीसवर फेकला, तो त्याने ढालीवर अडवला. अकिलीसने मेम्नॉनच्या उजव्या खांद्यात भाला खुपसून जखम केली, पण त्यातून लगेच सावरून मेम्नॉनने अकिलीसच्या हाताला भाला भोसकून रक्त काढले! आणि त्यानंतर म्हणाला,”लै बढाई मारत होतास नै रे अकिलीस? तू इथून जित्ता परत जाणार नाहीस, माझ्याकडून मरशील. ट्रोजनांची इतक्या निर्दयपणे कत्तल करून तू काय लै भारी झालास वाटलं काय तुला? मूर्ख कुठला! मीही देवपुत्र आहे. तू आता मरणार हे नक्कीच!”

अकिलीस खवळून उत्तरला, “अरे ए, डोक्यावर पडलायस काय? तुझ्यापेक्षा हजारपटीने भारी आहे मी. मला च्यालेंज देण्याची तुझी हिंमत झालीच कशी? हेक्टरने माझ्या भावाला-पॅट्रोक्लसला मारले तेव्हा त्याचा बदला त्याला मारून मी घेतला. माझा मित्र अँटिलोखसला तू मारलंस, त्याचाही बदला मी नक्कीच घेणार! तुझ्या छातीत मी भाला खुपसणार हे नक्कीच!! पण ते सोड. मूर्ख पोरांसारखं आपण आपल्या वडिलांची कीर्ती आणि खानदानाची माहिती का सांगतोय? काळच ठरवेल काय होईल ते.”
लढाईला पुन्हा तोंड लागले. दोघांनी आपापल्या तलवारी उपसल्या आणि एकमेकांवर झेपावले. दोघांनाही कधी खांद्यांवर, कधी ढालींवर तर कधी छातीवर असे सतत घाव लागत होते.

बराच वेळ त्यांची आपसांत लढाई सुरू होती. कधी दगडधोंडे तर कधी तलवारींनी त्यांचे घणाघाती युद्ध सुरू होते. दोघांनीही मारलेल्या सैनिकांच्या प्रेतांनी पूर्ण रणभूमी भरून गेली. अखेरीस मेम्नॉनच्या बरगडीच्या खालच्या बाजूस अकिलीसची तलवार आत घुसली आणि महापराक्रमी मेम्नॉन कोसळला. त्याचे इथिओपियन सहकारी भयाने गार झाले. मृतांचे चिलखत चोरून मॉर्मिडन सैनिक आणि त्यांच्यासोबत अकिलीस ट्रोजनांवर झेपावले. ट्रोजन पळू लागले. मेम्नॉनचे प्रेत घेऊन इथिओपियन लोकही पळाले.
तोपर्यंत सूर्यास्त झाला होता. मेम्नॉनसाठी त्याचे इथिओपियन सहकारी आणि ट्रोजन्स विलाप करीत होते, तर अँटिलोखससाठी ग्रीकही शोक व्यक्त करीत होते. मेम्नॉनचे थडगे बांधून झाल्यावर इथिओपियन्सही परत गेले असावेत. कवी क्विंटस म्हणतो त्याप्रमाणे त्या विलाप करणार्या सर्वांचे पक्ष्यांत रूपांतर झाले.

अकिलीसचा पॅरिसकडून वध

नेस्टॉरच्या सेनेतले लोक मरण पावलेल्या अँटिलोखससाठी शोक करीत असताना अकिलीस तिथे उभा होता. सूडाच्या भावनेने त्याचे शरीर पेटले होते. तो ट्रोजनांवर झेपावला. सिमोइस आणि खँथस या ट्रॉयच्या दोन्ही बाजूंनी वाहणार्या दोन्ही नद्यांचे पाणी त्याने मारलेल्या माणसांच्या रक्ताने लाल झाले. घाबरून ट्रोजन सैरावैरा पळत सुटले. अगदी तटबंदी व दारांपर्यंत जाऊन त्याने त्यांचा पाठलाग सुरू केला. दारांच्या बिजागर्या हलवून खिळखिळ्या करणे आणि आडण्यांवर धडका देण्याचा देखील त्याने सपाटा लावला!! जर त्याने एखादे जरी दार तुटले असते तर अख्ख्या युद्धाचा निकाल तेव्हाच लागला असता, पण ट्रोजनांच्या सुदैवाने तसे काही झाले नाही.

ते पाहून ट्रॉयचा संरक्षक देव अपोलो तिकडे आला आणि अकिलीसला म्हणाला, “ट्रोजनांपासून मागे हट. ते माझ्या संरक्षणाखाली आहेत.”

यावर अकिलीस चिडून उत्तरला,”त्या उर्मट ट्रोजनांचे संरक्षण कशाला करतोस? तू सांगितलंस म्हणून मी काही मागे हटणार नाही. आता गप घरी जा नैतर देव असलास तरी मार खाशील माझ्याकडनं.” आणि तसाच इतर ट्रोजनांचा पाठलाग करू लागला.

यावर अपोलो म्हणाला, “साला हा अकिलीस फारच उर्मट आहे पण डोक्यावर पडलेला आहे. पण हा आता लौकरच मरणारे, त्याला त्यापासून स्वतः झ्यूसही वाचवू शकणार नाही.”

त्यानंतर पॅरिसने लपून अकिलीसच्या घोट्यात बाण मारला. काही व्हर्जन्सप्रमाणे स्वतः अपोलोनेच बाण मारला. ते काही असो, पण अकिलीसला बाण मारणाराने भ्याडपणे लपून बाण मारला होता एवढे नक्की. बाण लागताक्षणी असह्य वेदनेने कळवळत अकिलीस खाली कोसळला. सगळीकडे नजर टाकत, डोळ्यांवाटे आग ओकत ओरडला:
“कोण बाण मारला मला त्यानं पुढं यावं फक्त एकदा. क्षणार्धात भाल्याने त्याची आतडी बाहेर जमिनीवर लोळवतो..समोरासमोर माझ्याशी लढायची कुणाचीही लायकी नाही. सगळे एकजात भित्रट आहेत. बाण मारणार्यानं फक्त पुढे यावं. ऑलिंपस पर्वतावरच्या देवांपैकी कुणी असला तरी चालेल. खरं तर मला शंकाच येतेय की अपोलोनेच माझा घात केलाय. माझ्या आई थेटिसनं सांगितलं ते खरंच होतं तर- ट्रॉयच्या स्कीअन दरवाजासमोर मी दयनीयपणे मरेन म्हणून.”

असे म्हणून त्याने असह्यपणे दुखत असूनही त्याने घोट्यातून बाण उपसून काढला. अकिलीस जखमी झाला तरी भीतीने ट्रोजन्स त्याच्या जवळ यायला घाबरत होते. तसाच तो पुन्हा उठून उभा राहिला आणि हळूहळू अंगात भिनलेल्या विषामुळे सामर्थ्य कमी कमी होत असतानाही त्याने भाला फेकून ऑरिथाऑन नामक ट्रोजनाच्या कपाळात भाला खुपसून त्याच्या मेंदूचे तुकडेतुकडे केले. हिप्पोनूस नामक ट्रोजनाच्या भुवईखाली भाला खुपसून आतपर्यंत आरपार नेला. डोळ्यांची बुबुळे जमिनीवर कोसळून हिप्पोनूस हेदिसघरी गेला. अल्काथूस नामक ट्रोजनाची जीभ दुभंगून जबड्यात भाला खुपसून त्याला ठार मारले. भाला शेवटी त्याच्या कानातून बाहेर डोकावू लागला.

लै ट्रोजन्स अकिलीसच्या अंगावर धावून आले. जितके चढाई करून आले त्यांपैकी बर्याच जणांना तर त्याने मारलेच, शिवाय पळून जाणार्यांपैकीही अनेकांना कंठस्नान घातले.
पण शेवटी त्याचे शरीर थंड पडू लागले. तरीही भाल्याचा आधार घेत त्याने गर्जना केली, “ट्रोजन भित्रटांनो, मेल्यानंतरही माझ्या भाल्यापासून तुमची सुटका नाही. या विनाशाची किंमत तुम्हांला पुरेपूर चुकती करावी लागेल!!!”

हे ऐकून अकिलीस अजूनही फिट आहे असे वाटून ट्रोजन्स घाबरले. शेवटी एखाद्या पर्वताचा कडा जमिनीवर आदळावा तसा अकिलीस जमिनीवर कोसळला आणि गतप्राण झाला. तो मेल्यावरही आत्यंतिक भीतीपोटी एखादा सिंह मेल्यावर जशी मेंढरे इ. जवळ येत नाहीत तसेच ट्रोजन सैनिकही त्याच्या जवळ येत नव्हते.

अकिलीस पायात बाण लागून कसा मेला याबद्दलची सर्वांत प्रसिद्ध कथा म्हणजे त्याची आई थेटिसने लहानपणी त्याला स्टिक्स नामक नदीत बुडवले होते-फक्त टाचा-घोटे वगळता- त्यामुळे त्याचे अख्खे शरीर अभेद्य झाले होते. फक्त टाच हा एकच कमकुवत भाग राहिला होता. तस्मात एखाद्या गोष्टीचा/माणसाचा एकच पण घातक ठरणारा वीक पॉइंट असेल तर त्याला ‘अकिलीस हील’ असे म्हणावयाचा प्रघात आहे. हा वाक्प्रचार इंग्लिशमध्ये प्रसिद्ध आहे.

ट्रोजन युद्ध भाग २.५ – पॅट्रोक्लसचा अंत्यविधी आणि प्रिआमची यशस्वी गांधीगिरी-हेक्टरचा अंत्यविधी.

पॅट्रोक्लसचा अंत्यविधी

मागील भागात सांगितल्याप्रमाणे अकिलीसने हेक्टरची डेडबॉडी रथामागे फरपटत आणली आणि पॅट्रोक्लसच्या चितेजवळ तशीच ठेवून दिली आणि आगामेम्नॉनला सांगितले की उद्या सकाळी लाकडे इ. आणा. सर्व ग्रीकांना अकिलीसने जणू बाराव्याचे जेवण असाव तसे बरेच बैल, बोकड अन रानडुकरे कापून खाऊ घातले. ते हादडून सर्व ग्रीक तृप्त झाले. मग इतर मॉर्मिडन सैनिकांसोबत जेवण करून अकिलीस शांत झोपला. त्याला स्वप्नात पॅट्रोक्लस दिसला आणि त्याला अखेरचे आलिंगन द्यायला म्हणून अकिलीस उठला पण कुठले काय! मग तो तसाच रडू लागला. बाकीचे सैनिकही त्यात जॉइन झाले.

तोवर जवळ असलेल्या इडा पर्वतावरील लाकूडफाटा गोळा करून बाकी लोक आले. सर्व मॉर्मिडन सैनिक युद्धाच्या पोषाखात सज्ज झाले आणि आपापल्या रथांमागोमाग पॅट्रोक्लसकडे निघाले. प्रत्येक मॉर्मिडनने आपल्या केसांची एक बट कापून पॅट्रोक्लसवर टाकली .अकिलीसनेही आपल्या सोनेरी केसांची एक बट कापली आणि मृत पॅट्रोक्लसच्या हातात ठेवली. बर्‍याच मेंढ्या अन बैलांचा बळी दिला. पॅट्रोक्लसची काही पाळीव कुत्री होती, त्यांपैकी दोन कुत्री मारली. चार घोडे मारले. मागील बुकात सांगितल्याप्रमाणे बारा ट्रोजन योद्धे पकडून आणले होते त्यांचाही बळी दिला. मध आणि इतर उटण्यांनी भरलेले दोन जार्सही ठेवले. मध्यभागी पॅट्रोक्लसचा मृतदेह आणि त्याच्या सभोवती बाकी सर्वांचे मृतदेह अशी चिता सजवली आणि पॅट्रोक्लसला मरणोत्तर सद्गती मिळावी म्हणून प्रार्थना केली. शिवाय हेक्टरचा मृतदेह कुत्र्यांनी खावा म्हणून लालूच दाखवली, पण आश्चर्य म्हणजे कुत्री हेक्टरला शिवेनात.

पण का कोण जाणे, चिता पेट घेईना कारण वारे थंड होते. अकिलीसने हात उभावून त्यांची प्रार्थना केली त्यानंतर वारे वाहू लागले आणि चिता धडधडू लागली ती पूर्ण रात्रभर पेटतच होती. चितेभोवती अकिलीस येरझारा घालत होता. अखेरीस त्यालाही झोप लागली. दुसर्‍या दिवशी सकाळी लोकांनी त्याला उठवले तेव्हा त्याने उरलीसुरली आग वाईन टाकून विझवायची आज्ञा केली आणि एका सोन्याच्या बरणीत, बैलाच्या चरबीच्या दोन थरांखाली पॅट्रोक्लसची पांढरीफटक, काहीशी गरम हाडे ठेवून ती बरणी शामियान्यात नेली आणि जिथे दहन झाले तिथे एक चबुतरा उभारला.

फ्यूनरल गेम्स

आता रिवाजाप्रमाणे वेळ होती गेम्स खेळावयाची!! विविध शारीरिक क्षमतेच्या स्पर्धा ठेवून त्यांसाठी विविध तलवार, खजिना, स्त्रिया, घोडे, कढया, इ. बक्षिसे ठेवलेली होती. या सर्व वस्तू अकिलीस जहाजातून घेऊन आला आणि त्याने विविध स्पर्धांची अनाउन्समेंट केली.

“ग्रीकहो! या स्पर्धांमध्ये पहिला इव्हेंट आहे रथांच्या शर्यतीचा. तुमच्या सर्वांपेक्षा माझे घोडे किती चपळ आहेत हे जगजाहीर आहे, पण आज मी स्पर्धेत भाग घेणार नाही. बाकीच्यांनी अवश्य भाग घ्या आणि आपापले कौशल्य दाखवा.”

स्पर्धेसाठीची बक्षिसे खालीलप्रमाणे होती:

पहिले बक्षीसः सर्व कलांमध्ये पारंगत अशी एक स्त्री, शिवाय एक तीन पायांची कढई. त्यात २२ अँफोरे तरी पाणी मावेल.
दुसरे बक्षीसः सहा वर्षे वयाची एक अनटेम्ड घोडी.
तिसरे बक्षीसः ४ अँफोरे भरून पाणी मावेल इतकी मोठी तिपायी कढई.
चौथे बक्षीसः २ टॅलेंट भरून सोने.
पाचवे बक्षीसः एक जार.

(सोन्याला महत्त्व कमी असल्याचे लक्षात आले असेलच.)

युमेलस, डायोमीड, मेनेलॉस, नेस्टॉरपुत्र अँटिलोखस (याला नेस्टॉरने जाताजाता रथांची रेस कशी जिंकावी? यावर नेहमीप्रमाणे एक प्रवचन देऊन पाठवले.) आणि मेरिओनेस हे पाचजण शर्यतीत भाग घेतो म्हणून आले. टॉस केल्यावर कोण पुढे, कोण मागे राहणार, इ. निर्णय घेतल्या गेले. अकिलीसने “रेडी-स्टेडी-गो!!!!” चा संदेश दिल्यावर शर्यत सुरू झाली.

मध्ये एके ठिकाणी रस्ता अरुंद होता. मेनेलॉस आणि अँटिलोखस यांमध्ये बेनहर पिच्चरमध्ये दाखवल्यासारखी सिच्युएशन होतेय की काय असे चित्र तयार झाले. अँटिलोखसला मेनेलॉस म्हणाला, की बाबारे रोड लै अरुंद आहे, जरा पुढे जाऊदे अन मग खुशाल मागे टाक. पण डायोमीड पुढे गेल्यामुळे अँटिलोखस चिडला होता. त्याने मेनेलॉसचे ऐकले नाही. त्याला शिव्या घालतच मेनेलॉस पुढे गेला. क्रीटाधिपती इडोमेनिअस आणि धाकटा अजॅक्स यांच्यात तोपर्यंत रेसमध्ये कोण पुढे अन कोण मागे यावरून अल्पगालिप्रदान झाले अन मग अकिलीसने “राजेपणाची जरा लाज बाळगा लोकहो!” करून त्यांना गप्प केले. तोपर्यंत रेस संपली. पहिल्यांदा डायोमीड, त्याच्या मागे अँटिलोखस, त्याच्या मागे मेनेलॉस, अन अनुक्रमे मेरिओनेस आणि शेवटी युमेलस असे रेसर्स फिनिश झाले.

युमेलस हा रथविद्येत एकदम प्रवीण होता. त्यामुळे अकिलीस म्हणाला की तो जरी ढोग नंबर आला तरी त्याला सेकंड प्राईझ दिले पाहिजे. यावर अँटिलोखस म्हणाला खड्ड्यात जा. मी दुसरा आलोय, दोन नंबरवाली घोडी मलाच पाहिजे. अकिलीस म्हणाला ओके आणि मग मांडवली म्हणून युमेलसला एक चिलखत दिले गेले. एवढ्यात मेनेलॉस तणतणू लागला, “हा अँटिलोखस हरामखोर आहे. याचे घोडे माझ्या घोड्यांच्या तुलनेत काहीच नाहीत. याचा निर्णय ग्रीकांनी स्वतःच करावा. याने सगळ्यांसमोर येऊन अपोलोची शपथ घ्यावी की माझ्या घोड्यांचा मार्ग याने मुद्दाम अडवला नाही म्हणून.”

अँटिलोखसची अंमळ तंतरली. “सॉरी शक्तिमान!” म्हणून त्याने घोडी मेनेलॉसला दिली. मग मेनेलॉस सुखावला आणि “आयिंदा खयाल रहे” म्हणत त्याने घोडी परत त्याला दिली. अन्य बक्षिसेही त्या त्या क्रमांकाच्या स्पर्धकाला दिली गेली. पाचव्या क्रमांकाची बरणी शिल्लक राहिली होती, ती अकिलीसने नेस्टॉरला भेट देऊन टाकली. बुढ्ढा नेस्टॉर सुखावला आणि नेहमीप्रमाणे त्याने एक प्रवचन दिले. या नेस्टॉरची लेक्चर द्यायची सवय पाहता तो ग्रीकांचा ‘आचार्य बाबा बर्वे’ होता असे म्हणावयास हरकत नाही. तेही साहजिकच आहे म्हणा. ट्रोजन युद्धाच्या वेळी नव्वदीकडे झुकलेला होता, आणि बाकी वीरांचे बाप पाळण्यात होते तेव्हा त्याने काही फेमस लढायांत भाग घेऊन मोठे शौर्य गाजवले होते.

ते ऐकून घेऊन मग अकिलीसने पुढील इव्हेंट बॉक्सिंग स्पर्धेची अन बक्षिसांची घोषणा केली.

“जो जिंकंल त्याला हे सहा वर्षे वयाचं खेचर मिळंल अन हरलेल्याला ह्यो वाईनचा कप. हाय का कोण बॉक्सिंग करणार?” एपिअस आणि युरिआलस नामक दोघे बॉक्सर उभे राहिले. डायोमीडने युरिआलसच्या हातात बैलाच्या कातड्याचे हँडग्लोव्ह्ज घातले आणि म्याच सुरू झाली. दोघेही घामाने न्हाऊन निघाले होते. अखेरीस बॉक्सिंगमध्ये पटाईत असलेल्या एपिअसने युरिआलसच्या बरोब्बर तोंडावर एक ठोसा असा मारला, की युरिआलस खाली कोसळला, एका बुक्कीत गार झाला. कसाबसा उठला तेही रक्त ओकत ओकत. ती दशा पाहून एपिअसनेही त्याला आधार दिला आणि बसते गेले. बक्षिसे वाटली गेली.

मग सुरू झाला तिसरा इव्हेंट-कुस्तीचा!! यात जिंकणार्‍याला एक भलीथोरली कढई अन हरणार्‍याला सर्व कलानिपुण एक स्त्री अशी बक्षिसे जाहीर केली गेली. या बक्षिसांची किंमत प्रेक्षकांच्या मते अनुक्रमे १२ आणि ४ बैलांच्या इतकी होती. थोरला सांड अजॅक्स आणि इथाकानरेश बेरकीसम्राट ओडीसिअस हे दोघे तयार झाले. दोघे एकमेकांना भिडले.कोणीच कुणाला आटपेना. मग बघणारेही कंटाळले तसा अजॅक्स ओडीसिअसला म्हणाला, लै झालं आता. एक तर तू मला उचल नैतर मी तुला उचलतो. मग अजॅक्स ओडीसिअसला उचलताना ओडीसिअसने बेरकीपणे गुडघ्याच्या मागच्या बाजूला लाथ घातली. त्यामुळे अजॅक्सचा ब्यालन्स गेला आणि दोघेही खाली कोसळले. ग्रीकांना जरा आश्चर्य वाटले. मग ओडीसिअसने अजॅक्सला उचलले, पण अजॅक्स म्हणजे ग्रीकांचा भीम होता. तो काय असा सहजासहजी उचलला जातोय थोडीच? कैलास पर्वत उचलताना रावणाची झाली तशी ओडीसिअसची गत होऊ लागली. जमिनीपासून जरा उगीच वर उचलले खरे पण नंतर काय झेपेना. शेवटी दोघेही पुन्हा कोसळले. तिसर्‍यांदा ते दोघे भिडणार एवढ्यात अकिलीस म्हणाला, “भावांनो बास. लै दमलात, आता अजून दमू नका. प्रत्येकाला सारखं बक्षीस देतो.” मग ते दोघे आपल्या कपड्यांवरची धूळ झटकत तिथून निघून गेले.

यापुढचा इव्हेंट होता रनिंग रेस!! पहिले बक्षीस म्हणून चांदीचे एक अप्रतिम भांडे तर दुसरे बक्षीस म्हणून एक गच्च भरलेला बैल आणि तिसरे बक्षीस म्हणून अर्धा टॅलेंट सोने जाहीर केले गेले.

मग धाकटा अजॅक्स, ओडीसिअस आणि नेस्टॉरपुत्र अँटिलोखस हे तिघे उभे राहिले. अँटिलोखस या दोघांपेक्षा बराच तरुण होता. रेस सुरू झाली. धाकटा अजॅक्स सर्वांत पुढे होता. पण ओडीसिअस जीव खाऊन पळू लागला. दोघांमधील अंतर कमी होऊ लागले आणि एवढ्यात धाकट्या अजॅक्सचा पाय कुठल्यातरी प्राण्याच्या पडलेल्या कातडीला लागून सटकला आणि तो धाडकन खाली पडला-तोंडात शेण गेले. यथावकाश रेस संपली, ओडीसिअसला चांदीचा कप मिळाला आणि तोंडातले शेण बाहेर काढत धाकटा अजॅक्सही आपापला बैल घेऊन निघून गेला. अँटिलोखसने सोने घेतले आणि काका लोकांच्या स्टॅमिनाबद्दल आश्चर्य व्यक्त केले. “अजॅक्स आणि ओडीसिअस दोघेही माझ्यापेक्षा शीनियर आहेत बरेच तरी रेसमध्ये तरुणांना हरवले. क्या बात है!!” हे ऐकून अकिलीसने आनंद व्यक्त केला आणि अँटिलोखसला अजून अर्धा टॅलेंट सोने दिले.”मी तुझ्यावर प्रसन्न आहे!! हे घे सोने, तू भी क्या याद रखेगा!!”

पुढचा इव्हेंट होता चिलखत वैग्रे सर्व घालून युद्ध. जो कोणी प्रतिस्पर्ध्याला जखमी करून पहिल्यांदा रक्त काढेल तो जिंकेल अशी अट होती. जिंकणार्‍याला एक धारदार तलवार आणि एक चिलखत दोघांना सामाईक, शिवाय दोघांना अकिलीसकडून एक डिनर प्रत्येकी अशी बक्षिसाची ऑफर होती. मग थोरला अजॅक्स आणि तरणाबांड डायोमीड हे चिलखत घालून तयार झाले. दोघांचा आवेश आणि चापल्य पाहून बघणारे ग्रीक गुंगून गेले. अजॅक्सने डायोमीडची ढाल भेदली, पण चिलखतामुळे डायोमीड वाचला. तो अजॅक्सच्या मानेचा भाल्याने वेध घेऊ पाहत होता आणि त्यासाठी अजॅक्सवर तीनदा तरी झेपावला. ते पाहून अजॅक्स मरतो की काय असे वाटून ग्रीकांनी दोघांना आता बास करण्याबद्दल विनवले. मग खेळ संपला आणि अकिलीसने डायोमीडला धारदार थ्रेशियन तलवार भेट दिली.

नंतरचा इव्हेंट होता थाळीफेक. धातूची जड थाळी जो सर्वांत लांब फेकेल त्याला किमान पाच वर्षे पुरेल इतके लोखंड दिले जाणार होते. एपिअस (बॉक्सिंगवाला), पॉलिपोएतेस, थोरला अजॅक्स आणि लेऑन्तेउस हे चारजण पुढे आले. पॉलिपोएतेसचा थ्रो सर्वांत दूरवर गेला आणि त्याला लोखंड बक्षीस मिळाले.

मग सेकंडलास्ट इव्हेंट होता धनुर्विद्येचा. एका जहाजावर एक कबूतर पाय बांधून ठेवले आणि जो फक्त दोरी तोडेल त्याला दहा कुर्‍हाडी तर जो कबुतराचा वेध घेईल त्याला दहा परशू मिळतील असे जाहीर केले. मेरिओनेस आणि धनुर्धारी ट्यूसर हे दोघे पुढे आले. टॉस केला, पहिल्यांदा ट्यूसरचा चान्स आला. ट्यूसरने नेम धरला पण फक्त दोरी तुटली आणि कबुतर हवेत उडाले. मग मेरिओनेसने जराही वेळ न दवडता ट्यूसरच्या हातातून धनुष्यबाण हिसकावून घेतले आणि हवेतल्या हवेतच कबुतराला मारले. तो बाण जहाजाच्या शिडात रुतून बसला आणि हळूहळू त्यासहित मेलेले कबूतरही खाली पडले. ठरल्याप्रमाणे मेरिओनेसला दहा परशू तर ट्यूसरला दहा कुर्‍हाडी दिल्या गेल्या.

शेवटचा इव्हेंट भालाफेकीचा होता. जिंकणार्‍याला बक्षीस म्हणून एक नक्षीकाम केलेली कढई मिळणार होती. आगामेम्नॉन आणि मेरिओनेस दोघेही उभे राहिले. अकिलीस म्हणाला की भालाफेकीत आगामेम्नॉन जगात भारी आहे. त्यामुळे त्याला हवे तर कढई देतो पण मेरिओनेसला एक ब्राँझचे टोक असलेला भाला देऊदे. आगामेम्नॉनने संमती दिल्यावर टॅल्थिबियस नामक त्याचा सारथी कढई त्याच्या शामियान्यात घेऊन गेला आणि स्पोर्ट्स इव्हेंट संपले.

प्रिआमची यशस्वी गांधीगिरी.

या शेवटच्या बुकात प्रिआमच्या डेरिंगचे अन हेक्टरच्या दहनविधीचे वर्णन आलेले आहे. हेक्टरला मारले, पॅट्रोक्लसला दहन केले आणि मरणोत्तर गावभरचे गेम्स खेळून झाले तरी अकिलीसचे दु:ख काही केल्या शमत नव्हते. तशातच तो सैरभैर होत वेड्यागत इकडेतिकडे फिरू लागला आणि हेक्टरची डेड बॉडी पुनरेकवार रथाला जोडून फरपटत नेत पॅट्रोक्लसच्या शवाला प्रदक्षिणा घातल्या. गेले बारा दिवस हाच क्रम चालला होता. पॅट्रोक्लसच्या मरणाचे इतके दु:ख झाले त्याअर्थी या दोहोंमधील नाते शारीर पातळीवरही असावे असे तर्क मांडले जातात. नक्की कुणाला काहीच माहिती नाही, पण प्राचीन ग्रीसमध्ये गेगिरी कॉमन होती तुलनेने अन त्याबद्दल लोकांचा दृष्टिकोनही तुलनेने उदार होता. त्यामुळे असेलही. खुद्द आगामेम्नॉनबद्दलही अशी एक कथा प्रचलित आहे. त्याचा एक ‘लव्हर’ नदीत पोहत असताना मेल्यावर आगामेम्नॉनला लै दु:ख झाले अन त्याने त्याबद्दल बराच शोक व्यक्त केला अन त्याची समाधीही बांधली. असो.

इकडे हेक्टर मरून बारा दिवस झाले तरी पोराची डेड बॉडी तशीच आहे याचे दु:ख प्रिआमला सहन होईना. शेवटी तो एका निश्चयाने उठला. त्याच्या इतर सर्व पोरांना त्याने लै शिव्या घातल्या. ” सगळे साले एकापेक्षा एक बिनकामाचे आहेत!! तुमच्यापेक्षा हजारपटीने सरस असलेला हेक्टर मरून पडलाय. तुमची लायकी रणांगणात सिद्ध करा, माझ्यापुढे तोंड घेऊन येऊ नका. माझा रथ तरी किमान तयार करता येतो का बघा. हला इथून!”

मग अकिलीसला खजिना द्यायला म्हणून त्याने बारा रग, बारा कोट, बारा अंगरखे, बारा मँटल(हाही कपड्याचाच एक प्रकार असावा बहुधा), दहा टॅलेंट सोने, दोन तिवया, चार कढया अन थ्रेशियन लोकांनी भेट म्हणून दिलेला एक अतिशय सुंदर नक्षीकाम असलेला कप इतके सामान घेऊन तो निघाला. काहीही करून हेक्टरचे पार्थिव परत आणायचेच, असा त्याचा निग्रह होता.

जाण्याआधी बायको हेक्युबाबरोबर झ्यूसदेवाला एक वाईनचा कप अर्पण करून प्रिआम आपल्या इदाएउस नामक सारथ्याबरोबर निघाला. ट्रॉयच्या वेशीपर्यंत त्याचे पुत्र आणि जावई त्याला घालवायला आले होते. तो पुढे गेल्यावर तेही परत निघून गेले. वेळ रात्रीची होती. प्रिआमला बाहेर गेल्याबरोबर एक मॉर्मिडन सैनिक दिसला. त्याची फुल तंतरली. आता हा मारतो की काय अशा दुग्ध्यात असतानाच तो मॉर्मिडन सैनिक त्याच्या जवळ आला आणि म्हणाला, “अरे म्हातार्‍या, या मैदानभर पसरलेल्या ग्रीकांची तुला भीती वाटत नाही का? इतका खजिना घेऊन जाताना तुला अजून कुणी पाहिलं तर खातमाच करेल तुझा. पण मी तुला काही करणार नाही, कारण तुला पाहून मला माझ्या बापाची आठवण येतेय, तोही तुझ्याइतकाच म्हातारा आहे.”

प्रिआम उत्तरला,”देवागत धावून आलास रे पोरा.” त्याने सुटकेचा नि:श्वास टाकल्यावर तो मॉर्मिडन परत प्रश्न विचारू लागला, “पण एक सांग, अगदी खरं खरं सांग- हा इतका खजिना घेऊन तू युद्धाच्या भीतीने कुठं दूरदेशी चाललायस की तुझा शूर मुलगा मेल्यामुळे ट्रॉय सोडून चाललायस?”

प्रिआम अंमळ ब्रेकडाउन झाला आणि विचारू लागला, की हेक्टरबद्दल त्याला कसे काय सगळे माहिती ते. मग त्या मॉर्मिडनने स्वतःची कर्मकहाणी सांगितली आणि प्रिआमला हळूच कुणाला लक्षात येणार नाही अशा पद्धतीने स्वतः अकिलीसपर्यंत घेऊन गेला. प्रिआमने त्याला एक लहानसा कप देऊ केला, पण अकिलीसला ठाऊक नसताना हे घेतले तर तो मला मारेल इ.इ. सांगून त्या बिचार्याने ती भेट नाकारली.

अकिलीसच्या शामियान्याबाहेर प्रिआमचा सारथी इदाएउस बसला आणि प्रिआम सरळ आत गेला. अकिलीस तिथे ऑटोमेडॉन आणि अल्किमस यांसोबत बसला होता. नुकतंच जेवण झालं होतं त्याचं. गेल्यागेल्या प्रिआमने सरळ गुडघे टेकले आणि अकिलीसच्या हातांचे चुंबन घेतले. अकिलीस आणि बाकीचे दोघे परम आश्चर्याने त्याच्याकडे पाहतात तोवर प्रिआम म्हणाला, “अकिलीस,तुझ्या बापाला आठव. मीही वयाने त्याच्याइतकाच आहे. हे युद्ध सुरू झालं तेव्हा माझे पन्नासच्या पन्नास पुत्र जिवंत होते-त्यांपैकी एकोणीस एकट्या हेक्युबा राणीपासून झालेले. आज त्यांपैकी कितीतरी तुझ्या हाताने मेलेत. हेक्टरलाही तू मारलंस. त्याचं पार्थिव मी घ्यायला आलोय. माझ्यावर दया कर. आजवर असा प्रसंग कुणावरही आला नसेल. ज्याने माझ्या पोरांना क्रूरपणे ठार मारलं त्याच्याच हातांचं चुंबन मला घ्यावं लागतंय. आजवर कुणालाही इतकं मन घट्ट करावं लागलं नसेल जितकं मला करावं लागलंय.”

हा ऐकून अकिलीसच्या मनावर खोलवर परिणाम झाला. प्रिआम आणि अकिलीस दोघेही आपापल्या प्रियजनांसाठी पुन्हा रडू लागले. दु:खाचा भर ओसरल्यावर अकिलीसने प्रिआमला धरून बसते केले आणि म्हणाला,”इतक्या कडक ग्रीक पहार्यातून एकट्याने इकडे येणे म्हणजे लोकोत्तर डेरिंगचे काम आहे. तुझ्या या धाडसाला मी सलाम करतो. पण असे रडून काही फायदा नाही, काही झालं तरी हेक्टर काही पुन्हा जिवंत होऊ शकत नाही.”

प्रिआम म्हणाला,”बाकी सोड, हेक्टरचं शव पडलंय ते मला दे आणि त्या बदल्यात हा खजिना घे.”

अकिलीस अंमळ चिडून म्हणाला,”माहितेय रे, देतो तुला परत. कुणा देवाची तुला मदत असल्याखेरीज हे शक्य होणे नाही.” असे म्हणून त्याने आपल्या नोकरांना आज्ञा केल्यावर त्यांनी प्रिआमचा खजिना ताब्यात घेतला, हेक्टरची डेड बॉडी नीट धुतली, सुगंधी उटणी लावली, शवाला स्वच्छ कपडे घातले आणि अकिलीसने स्वतः रथावर तिरडी ठेवून त्यावर नीट बांधून ठेवले.

त्यानंतर अकिलीस म्हणाला,”तुझ्या इच्छेप्रमाणे हेक्टरचं शव मी परत केलं. उद्या पहाटे निघून जा इथून, तोपर्यंत रात्रीचं जेवण करून घे.” असं म्हणून त्याने चांदीसारखी पांढरी शुभ्र लोकर असलेली एक मेंढी मारली, लहानलहान तुकडे करून ते नीट भाजले. अकिलीसचा सारथी ऑटोमेडॉन टोपलीतून ब्रेड घेऊन आला. सोबत वाईनचे सेवनही चालले. जेवता जेवता प्रिआमचे लक्ष अकिलीसकडे गेले. अकिलीस दिसायला देखणा होता. प्रिआम त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाने चांगलाच प्रभावित झाला. अकिलीसही प्रिआमच्या शहाणपणाची अन समजेची आणि एकूणच ‘मॅनर्सची’ मनोमन तारीफ करत होता.

जेवण झाले आणि प्रिआमने अकिलीसला विनवले,”हेक्टर मरण पावला त्या दिवसापासून माझ्या डोळ्याला डोळा नाही लागला.धड जेवणही मला जात नव्हतं. जेवल्यावर आता मला झोप येतीय, तरी प्लीज झोपूदे.” अकिलीसने लगेच लोकरीचं अंथरूण-पांघरूण आणून झोपेची जय्यत तयारी केली. झोपण्याआधी अकिलीस मजेने म्हणाला, “आत्ता जर कुणी माझ्याकडे आला आणि तुला इथं झोपलेलं पाहून आगामेम्नॉनकडे चुगली केली तर??? ते एक असो. हेक्टरसाठी सुतक किती दिवस पाळणार? म्हणजे तेवढे दिवस आम्ही युद्ध करणार नाही म्हणून विचारलं आपलं.”

“अकरा,”, प्रिआम उत्तरला.
“ठीक,” अकिलीस म्हणाला. शामियान्याच्या बाहेरच्या बाजूस प्रिआम आणि त्याचा सारथी इदाएउस हे दोघे झोपले तर आतल्या बाजूस अकिलीस ब्रिसीसबरोबर झोपला.

थोडा वेळ गेल्यावर प्रिआमच्या मनात शंका फेर धरून नाचू लागली. असे झोपलेले कुणा ग्रीकाने पाहिले तर? सरळ पकडून आगामेम्नॉनकडे देईल. मग ट्रॉयचे काय होईल? हे भय त्याला झोपू देईना. तसाच तो उठला, इदाएउसलाही उठवले अन दोघे खोपचीतून कुणालाही कळणार नाही अशा पद्धतीने ट्रॉयमध्ये निघून गेले.

ट्रॉयमध्ये प्रिआमला पाहिल्यावर गेटपाशीच आकांत उसळला. हेक्टरची बायको अँद्रोमाखी, आई हेक्युबा अन वहिनी हेलेन या तिघीही आकांत करीत होत्या. नऊ दिवस असा शोक केल्यावर दहाव्या दिवशी इडा पर्वतातून लाकूडफाटा आणून हेक्टरला अग्नी दिला, अन अकराव्या दिवशी त्याच्या अस्थी गोळा केल्या आणि एका जांभळ्या कापडात गुंडाळून सोन्याच्या बरणीत ठेवल्या. दहनस्थानी स्मृत्यर्थ एक उंचवटा उभारला आणि बाराव्याची मेजवानी जेवू लागले.

अशाप्रकारे ट्रोजनांनी घोडे माणसाळवण्यात निपुण असलेल्या हेक्टरचे अंत्यविधी पार पाडले. (And thus did they celebrate the funeral of Hector, tamer of Horses.)

वरील वाक्यानिशी इलियडमधील २४ वे बुक अन त्याबरोबर इलियडही संपते. पूर्ण इलियडमध्ये जवळपास २-३ महिन्यांचाच कालावधी येतो.

ट्रोजन युद्ध भाग २.४- अकीऽऽलिस! अकीऽऽलिस!! अकीऽऽलिस!!!

पॅट्रोक्लसच्या प्रेताभोवती तुंबळ कापाकापी होते.

मागच्या भागात अकिलीसचा भाऊ पॅट्रोक्लस हेक्टरच्या हातून मरण पावला त्याचा वृत्तांत आलेला आहे. तो मेल्यावर माशा घोंगावाव्यात तसे त्याच्या प्रेताभोवती ट्रोजन घोंगावू लागले. उद्देश अर्थातच त्याचे चिलखत काढून घेणे हा होता. संपूर्ण इलियड आणि एकूणच ट्रोजन युद्धात अशा प्रकारचे प्रसंग खूपदा आलेले आहेत आणि त्यांतून कथानकाला अनपेक्षित कलाटणीही मिळालेली आहे.

तर त्याच्या प्रेताभोवती पहिल्यांदा आला मेनेलॉस-त्याची डेड बॉडी ग्रीक बाजूला परत न्यावी म्हणून. तोवर युफोर्बस नामक एक ट्रोजन योद्धा आला आणि किरातार्जुनीयातल्याप्रमाणे दोघांची बाचाबाची सुरू झाली. शेवटी मेनेलॉसने त्याच्या अंगात भाला खुपसून या वादाचा कंडका पाडला आणि त्याच्या अंगावरील चिलखत काढून घेतले. इकडे हेक्टरला मेन्तेस नामक एका सेनापतीने ओरडून पुनः युद्धासाठी प्रेरित केल्यावर हेक्टर सेना घेऊन तिथे आला. मेनेलॉस एकटाच पडल्याने मागे हटला, इतके लोक काही त्याच्याने आवरेनात. तोपर्यंत हेक्टरने पॅट्रोक्लसच्या शरीरावरील चिलखत काढून स्वतः घातले होते, कारण ते अकिलीसचे चिलखत होते शेवटी! आपल्याला तोच साईझ येतो की कसे याचा बहुतेक अंदाज घ्यायचा असावा हेक्टरला.

ते पाहताच मेनेलोसने अजॅक्सला हाक मारली, अजॅक्स येताक्षणी हेक्तर मागे हटला. तसे केल्याबद्दल ग्लॉकस नामक सेनापतीने त्याला दूषणे दिली.

ते ऐकून हेक्टरची सटकली.”तू पहाशीलच आता मी काय करतो अन कसा लढतो ते!! नाही आणली डेड बॉडी ट्रॉयमध्ये तर नावाचा हेक्टर नाही.” असे म्हणून सर्वांना ओरडून म्हणाला, “ट्रोजन्स, लिशियन्स आणि दार्दानियन्स, सर्वजण ग्रीकांशी लढा. मी आता या पॅट्रोक्लसला मारताना काढलेले अकिलीसचे चिलखत घातलेय. जो कोणी मला त्याची डेड बॉडी आणून देईल त्याला मी लुटीचा अर्धा हिस्सा देईन.”

हेक्टरबरोबर मोठी सेना डेड बॉडीपाशी आली. ट्रोजन्स लुटीला चटावलेले होते. अजॅक्स आणि मेनेलॉसला कळायचं बंद झालं.”च्यायला मेनेलॉस, हे जरा जास्तच आहे. पॅट्रोक्लसच्या डेड बॉडीचं काही का होईना, आपला जीव तरी आता वाचतो की नाही कुणास ठाऊक. हेक्टरनं चहूबाजूंनी नुस्ती गोची करून ठेवलीय. बाकीच्यांना बोलाव जा लौकर.” मग मेनेलॉसने हाका मारमारून मेरिओनेस, क्रीटाधिपती इडोमेनिअस, धाकटा अजॅक्स आणि बाकीचेही बरेच ग्रीक बोलावले अन लढाईला तोंड लागले.

ट्रोजन्स तेव्हा हटलेच असते मागे पण एनिअस नामक दबंग तरुण ट्रोजन योद्धा पुन्हा पुढे सरसावला. त्यासोबत बाकीचे ट्रोजनही पुढे सरसावले पण थोरल्या अजॅक्सने ग्रीकांना स्पष्ट बजावून ठेवले होते की कुणीही आपापली जागा सोडून जायचे नाही. त्याप्रमाणे सर्वजण एकमेकांच्या जवळ उभे राहिले. पॅट्रोक्लसच्या प्रेतावर आणि स्वतःवर ढालींचे आवरण घालून भाले पुढे सरसावून अगदी टाईट्ट फॉर्मेशनमध्ये उभे असल्याने ट्रोजनांचा मनसुबा सिद्धीस जाईना. तरी लै मुडदे पडले. कधी ट्रोजन डेड बॉडी आपल्या बाजूला ओढू पाहताहेत तर कधी ग्रीक आपल्या बाजूला. पण तेही तेवढ्यातल्या तेवढ्यात, त्या टीचभर जागेतच. कुणालाच धड मागे हलता येईना की पुढे जाता येईना. दोन्ही बाजू आपापल्या साईडच्या लोकांना आरडून ओरडून चेतवत होत्या.

आता नेक्स्ट प्लॅन काय, अशी विचारणा केल्यावर थोरल्या अजॅक्सने सांगितले, की थोरला व धाकटा असे दोन्ही अजॅक्स पुढे राहून ट्रोजनांपासून डेड बॉडीचे रक्षण करतील आणि कव्हर देतील. तेवढ्यात मेनेलॉस आणि मेरिओनेस या दोघांनी डेड बॉडी उचलून मागे घेऊन परत जावे. डेड बॉडी उचलताना दोघांना लै श्रम पडलले, कारण पॅट्रोक्लस म्हणजे काडीपैलवान नव्हता. त्याला उचलून घेऊन जाताना दोघांच्याही शरीरांतून घामाचे पाट वाहू लागले. इकडे दोन्ही अजॅक्स लोकांनी आघाडी राखून ठेवलेलीच होती. कसेबसे डेड बॉडी नेण्यात ग्रीकांना यश आले खरे पण ट्रोजनांनी लै ग्रीक मारले. दोन्ही अजॅक्स विरुद्ध एनिअस आणि हेक्टर असे लै तुंबळ युद्ध झाले.

अकिलीस आपल्या अस्तित्वाची जाणीव करून देतो.

इकडे नेस्टॉरचा मुलगा अँटिलोखस अकिलीसकडे गेला आणि पॅट्रोक्लस मरण पावल्याची बातमी दिली. ते ऐकून अकिलीस एकदम दु:खाच्या गर्तेत कोसळला. दोन्ही हातांत माती खुपसून स्वतःच्या डोक्यावर, चेहर्‍यावर टाकली आणि हातांनी केस ओढू लागला. ते ऐकून अकिलीसची आई थेटिस (इम्मॉर्टल अप्सरा) समुद्रातून तडक तिकडे आली. “का रडतोएस रे बाळा?”

अकिलीस उत्तरला, “रडू नाहीतर काय करू आई? प्राणापेक्षा प्रिय असा पॅट्रोक्लस मेला, आता जगून तरी मी काय करू. तो मेला तो मेलाच, शिवाय हेक्टर त्याला मारून वर माझे त्याला दिलेले कवच घालून दिमाखात फिरतो आहे. हेक्टरला ठार मारल्याशिवाय मी उजळमाथ्याने जगू शकणार नाही.”

यावर मायलेकांमध्ये एक हृद्य संवाद घडला. थेटिसनेही आपल्या दु:खाला वाट करून दिली आणि अकिलीसला सांगितले,”मी उद्या सकाळी ग्रीक विश्वकर्मा ऊर्फ व्हल्कन देवाकडून दुसरे चिलखत, ढाल अन हेल्मेट, तलवार वगैरे बनवून आणते. तोपर्यंत जरा आवर स्वतःला आणि बिगर चिलखताचा लढाईत जाऊ नकोस.”
असे म्हणून ती ऑलिंपस पर्वतावरील व्हल्कन देवाच्या घरी निघून गेली.

तोवर इकडे युद्धाचे काय झाले ते पाहू. मागील बुकात सांगितल्याप्रमाणे मेनेलॉस आणि मेरिओनेस या द्वयीने पॅट्रोक्लसची डेड बॉडी उचलून आणली खरी, पण बिचार्‍याच्या मृतदेहाभोवतीची मारामारी अजून थांबलीच नव्हती. हेक्टरने कमीतकमी तीनदा तरी त्याचे पाय ओढत ओढत त्याला ट्रॉयमध्ये नेण्याचा प्रयत्न केला आणि तितक्याच वेळा थोरल्या व धाकट्या अजॅक्सने तो बेत हाणून पाडला. पण इतके असूनही ते दोघेही हेक्टरला मागे काय हाकलू शकले नाहीत. हेक्टर एकदम हट्टालाच पेटला होता. त्याने पॅट्रोक्लसला ओढत ओढत ट्रॉयमध्ये नेलेही असते, इतक्यात-

इतक्यात अकिलीसची सटकली. तो आपल्या शामियान्यातून बाहेर युद्धभूमीजवळ आला आणि जी रणगर्जना केली त्याने ट्रोजनांचे धाबे दणाणले. मागे उभारून अकिलीस फक्त तीनवेळेस जोऽरात ओरडला. त्याच्या नुसत्या दर्शनाने ट्रोजनांची पाचावर धारण बसली. त्या गर्जनेने ट्रोजन घोडी बावचळली आणि त्या भानगडीत बारा ट्रोजन योद्धे आपल्याच रथांखाली पडले, त्यांच्या चाकांखाली येऊन आणि आपल्याच भाल्यांचे घाव लागून मरण पावले. अकिलीसला पाहून ग्रीकांना स्फुरण चढले. ट्रोजन लोक मागे हटलेले पाहून त्यांनी पॅट्रोक्लसची डेड बॉडी अखेरीस आपल्या छावणीत आणली आणि त्याच्या मृतदेहाची विटंबना अखेरीस थांबली. तेवढ्यापुरते युद्ध देखील थांबले.

ट्रोजन छावणीत आता सगळ्यांवर एक भीतीचे सावट पसरले होते. पॉलिडॅमस नामक ट्रोजनाने प्रस्ताव मांडलादेखील,”आजवर हा अकिलीस रुसून बसल्यामुळे आपल्या गमजा चालल्या होत्या, पण आज तो अखेरीस बाहेर आलाय. आता आपला सर्वनाश व्हायला वेळ नाही लागायचा. हे टाळायचे असेल तर ट्रॉयचे दरवाजे बंद करून बसून राहू. बाहेर त्याच्या घोड्यांना खायला घालायलासुद्धा त्याच्याकडे काही उरले नाही की तो झक मारत परत जाईल. आपल्या भिंती तर काही तो तोडू शकत नाही त्यामुळे असे केले तर आपण नक्कीच सुरक्षित राहू.”

यावरी हेक्टरें भणितलें,” येडा जाहलासी काये? अगोदरच ट्रॉयचा खजिना आता रिता होत चाललाय त्यात असे घाबरून आत बसलो तर सगळा बट्ट्याबोळच होणार. कुणाला आपल्याजवळच्या खजिन्याची भीती वाटत असेल तर त्यांनी गप तो लोकांत वाटून टाकावा. लोकांमध्ये उगीच भीती पसरवायचं काम नाही सांगून ठेवतो आधीच. उद्याही आपण जहाजांजवळच लढाई करूया, अकिलीस लढायला आला तर येऊदे. देवाच्या कृपेने तो मरेलसुद्धा.” याला सर्व ट्रोजनांनी अनुमोदन दिले.

इकडे ग्रीक छावणीत पॅट्रोक्लसच्या प्रेताला नीट आंघोंळबिंघोळ घालून सजवण्यात आले होते. अकिलीस विलाप करत म्हणाला, “माझीही माती आता इथेच पडायची, म्हाताराम्हातारींना मी पुन्हा भेटू शकेन असं मलाही वाटत नाही. पण भावा तुला मी काही आत्ता पुरणार नाही. हेक्टरला मारेस्तवर तर नाहीच नाही. आणि ट्रोजनांच्या कमीतकमी बारा तरी महत्त्वाच्या सेनापतींना मारल्याशिवाय मला चैन पडणार नाही.”

आता व्हल्कनने अकिलीससाठी बनवलेल्या ढालीच्या वर्णनासाठी होमरने किमान तीनचार प्यारेग्राफ खर्ची घातलेत. मथितार्थ इतकाच की लै काय काय गावभरची नक्षी त्या ढालीवर होती, ढाल मोठी अन गोलाकार होती- अन्य बर्‍याच लोकांची मात्र आयताकृती होती. नंतर चिलखत आणि हेल्मेटदेखील बनवले आणि थेटिसला दिले. ते घेऊन थेटिस तिथून निघाली.

अकिलीस आगामेम्नॉनबरोबर समेट करतो आणि युद्धाला तयार होतो.

आता अकिलीसची आई थेटिस त्याच्यासाठी व्हल्कन देवाने बनवलेले चिलखत घेऊन आली. अकिलीसने ओडीसिअस, डायोमीड, आगामेम्नॉन, इ.इ. ग्रीकांच्या सर्व अतिरथी-महारथींना बोलावले. जखमी झालेले ते सर्व लंगडत, कण्हत तसेच आले. सभा भरताच त्याने सरळ मुद्यालाच हात घातला. “हे अत्रेउसपुत्र आगामेम्नॉन, माझा तुझ्यावरचा राग आता निवळला आहे. बाकी ग्रीक योद्ध्यांना शस्त्रे घेऊन माझ्याबरोबर चलायला सांग. ट्रोजनांचा कंडका पाडू एकदाचा, हाय काय नाय काय.”

हे ऐकून ग्रीकांनी “जितं मया” च्या आरोळ्या ठोकल्या. अकिलीस लढायला लैच आतुर झाला होता पण कायम विवेक जागृत असलेल्या ओडीसिअसने त्याला सांगितले की बाबारे, बाकीच्यांना किमान खाऊ तरी दे!! मग त्यासोबतच त्याने आगामेम्नॉनलाही शपथ घ्यावयास लावली की अकिलीसच्या ब्रिसीसला त्याने हातही लावला नाही. तशी शपथ घेतल्यावर आणि तेव्हा प्रॉमिस केलेला खजिना लगेच अकिलीसच्या स्वाधीन केल्यावर अखेर समेट झाला.

नंतर अकिलिसने चिलखत अंगावर चढवले आणि जरा ट्रायल घेतली की ठीक बसतंय की नाही ते बघायला. समाधानकारकरीत्या सगळं जमल्यावर त्याने त्याचा पेलिऑन पर्वतावर खास बनवलेला भाला हातात घेतला. अकिलीस सोडून हा भाला वापरणे कुणाच्याही आवाक्याबाहेरचे होते. चांदीच्या मुठीची तलवारही घेतली आणि तो निघाला. ऑटोमेडॉन आणि आल्किमेदॉन या दोघा मॉर्मिडन लोकांनी त्याचा रथ सज्ज केला, घोडे नीट बांधले.

अकिलीसची फाईट-वातावरण पूर्णच टाईट.

अकिलीस रणभूमीवर आल्या आल्या सर्वांत आधी एनिअस आणि अकिलीस यांची अंमळ बाचाबाची झाली. अकिलीस म्हणाला, “माझ्यासमोर यायची तुझी डेरिंग झालीच कशी? मागे इडा पर्वतावर तुमच्या गायी पळवताना तू माझ्यापासून जीव वाचवत एर्नेसस शहरात पळालास. त्या शहरावरही मी हल्ला करून कब्जा केला, तिथल्या बायका ताब्यात घेतल्या. तुलाही तेव्हाच मारला असता पण देवांच्या कृपेमुळेच तू जित्ता जाऊ शकलास, नाहीतर तेव्हाच तुला कापला असता. गप मागे फीर नैतर फुकट मरशील.”

यावर एनिअस उत्तरला, “तुझ्या शब्दांनी घाबरून जायला मी काही कुक्कुलं बाळ नाहीये, काय समजलास? मीही तुझ्यासारखाच उच्चकुळातला आहे. रस्त्यात भांडणार्‍या बायकांसारखं शब्दांनी भांडत बसण्यात काही अर्थ नाही. भाल्यांनीच एकमेकांचे पाणी जोखू.”

असे म्हणून त्याने एक भाला बरोबर नेम धरून अकिलीसवर फेकला. अकिलीस क्षणभर घाबरला, त्याला वाटले भाला ढालीतून आरपार जातो की काय!! पण तो त्याच्या ढालीच्या बरोब्बर मध्यभागी लागून बाजूला पडला. मग अकिलीसनेही त्याच्यावर आपला पेलिअन पर्वतावर बनवलेला खास भाला फेकला. तो ढालीच्या एकदम कडेवर आदळून जवळून सूं सूं करत मागे पडला. एनिअसला झाले काहीच नाही, पण इतक्या जवळून भाला गेल्यामुळे तो एकदम बावचळला, गडबडला. मग अकिलीसने आपली धारदार तलवार उपसली आणि एनिअसनेही एक भलाथोरला धोंडा हातात घेतला आणि ते एकमेकांवर तुटून पडणार इतक्यात एनिअसला जणू देवानेच वाचवले आणि अकिलीसला तो दिसेनासा झाला. (बहुतेक धुळीचे वादळ आले असावे आणि त्या भानगडीत एनिअस पळाल्याने दिसेनासा झाला असावा. ट्रॉयचा उल्लेख ‘वादळी, लै वारे असलेली जागा’ म्हणून कायम येतो इलियडात.) त्यात परत हेक्टरने ट्रोजनांना ओरडून चेतवले खरे पण स्वतः अग्रभागी गेला नाही कारण अकिलीस चेकाळलाय हे दिसतच होते.

एनिअस गुल झालेला पाहून अकिलीस इतर ट्रोजनांच्या मागे लागला आणि त्याने ट्रोजनांच्या कत्तलीचा सपाटाच लावला.

इफितिऑन: याच्या डोक्यात भाला घालून कवटीचे सरळ दोन तुकडेच केले.

डेमोलिऑन: याचे हेल्मेट फोडून भाला आरपार गेला आनि “टेंपल” वर म्हणजेच डोळे आणि कपाळ यांच्या मध्ये घुसला तो कवटी भेदून गेला. मेंदूचे तुकडे बाहेर सांडले आणि जागीच ठार झाला.

हिप्पोडॅमसः हा रथातून उतरून चढाई करीत असताना याला पोटात भाला खुपसून ठार मारले.

पॉलीडोरसः हा प्रिआमचा सर्वांत लहान मुलगा होता. याला पाठीत भाला भोसकून ठार मारले.

आपला भाऊ पडलेला पाहून हेक्टर धावत आला. हेक्टर आणि अकिलीस दोघांची बाचाबाची झाली आणि हेक्टरने अकिलीसवर भाला फेकला, पण तो चुकवून अकिलीस त्याच्यावर झेपावला. तीनवेळा झेपावूनही हेक्टरने त्याचा वार चुकवला. चौथ्यांदाही असेच झाले तेव्हा हेक्टरला शिव्या घालून अकिलीस अन्य ट्रोजनांमागे गेला आणि अजूनही बरेच लोक मारले.

ड्रायॉप्सः याच्या मानेच्या मध्यभागी भाला खुपसून ठार मारले.

देमुखसः याच्या गुडघ्यात भाला खुपसून जायबंदी केले आणि तलवारीने प्राण घेतला.

लाओगोनस आणि दार्दॅनसः या दोहोंना रथातून खाली फेकले आणि लाओगोनसला भाला फेकून ठार केले तर दार्दॅनसचा हातघाईच्या लढाईत मुडदा पाडला.

ट्रॉस: हा बिचारा अकिलीसचा गुडघा पकडून प्राणांची भीक मागत होता त्याला पाहताक्षणी, परंतु पाषाणहृदयी अकिलीसने सरळ त्याच्या यकृतात तलवार खुपसली. यकृत बाहेर आले आणि काळसर रक्तही जमिनीवर इतस्ततः पसरले आणि तो तसाच निश्चेष्ट पडून साहिला.

मुलियसः याच्या एका कानातून भाला खुपसला तो आरपार दुसर्‍या कानातून बाहेर आला. जागीच खलास झाला.

एखेलसः याच्या डोक्यावर तलवारीने इतका जोराचा वार केला की कवटी फुटून तलवार रक्ताने लाल झाली. तसाच कोसळला.

ड्यूकॅलियनः याला कोपरावर भाला मारून जखमी केल्यावर बिचारा दोन्ही हात उभावून होष्यमाणाची वाट पाहत होता. त्याचे तलवारीने डोके उडवून फेकून दिले. पाठीचा कणा अंमळ मांसातून डोकावू लागला आणि बरेच रक्त वाहू लागले.

र्‍हिगमसः याच्या पोटात भाला खुपसून रुतवल्याने तो रथातून खाली कोसळला आणि मेला.

आरेइथूसः हा र्‍हिगमसचा सारथी होता. त्यालाही पाठीत भाला खुपसून रथातून ओढून काढले. त्याचे घोडे भीतीने खिंकाळू लागले.

शेतात पिकलेल्या धान्यावर बैल चालून त्यातला कोंडा इ. घटक वेगळे करतात त्याप्रमाणे अकिलीसच्या रथाचे घोडे कायम मृतदेह तुडवत होते. त्याच्या रथाची चाकं रक्ताने माखली होती. चहूबाजूने कत्तल करून करून अकिलीस त्याच्या शस्त्रांसमवेत रक्ताने न्हाऊन निघाला होता.

अकिलीस ट्रोजनांनी पूर्ण चटणी उडवतो.

आता अकिलीसच्या फाईटने वातावरण पूर्णच टाईट झालेले होते. त्यात अकिलीसपुढे घाबरून पळणार्‍या ट्रोजनांचे दोन भाग पडले: एक भाग ट्रॉय शहरात जाऊ पाहत होता तर दुसरा खँथस नामक ट्रॉयच्या जवळच असलेल्या नदीपाशी अडकला होता. नदीतील भोवर्‍यांचा सामना करत अकिलीसपासून वाचण्याची पराकाष्ठा करणार्‍या ट्रोजनांची पार तारांबळ उडाली होती. नदीकाठी आपला रथ आणि भाला ठेवून अकिलीस ढालतलवारीनिशी नदीत उतरला. एखाद्या डॉल्फिन माशापुढे लहान मासे पळावेत तसे ट्रोजन्स अकिलीसपुढे पळत होते. लोकांना मारता मारता अकिलीसचे हात भरून आले. त्यानंतर त्याने १२ ट्रोजन तरुणांना नदीतून बाहेर जिवंतच ओढून काढले-एखादी कोंबडी हातात पकडावी तसा तो त्यांना ओढून काढत होता. त्याने त्यांचे हात मागच्या बाजूस बांधले, आणि आपल्या सैनिकांच्या स्वाधीन केले. हे बाराजण पॅट्रोक्लससाठी “सॅक्रिफाईस” म्हणून अकिलीसच्या शामियान्यात नेले गेले. तिथे त्यांना नंतर मारले जाणार होते. तिथेच त्याला लियाकॉन नामक प्रिआमचा अजून एक पुत्र दिसला. लै वर्षांमागे त्याने त्याला पकडले होते-अकिलीसच्या द्राक्षबागेत चोरी करताना-आणि गुलाम म्हणून विकले होते लेम्नॉस बेटात. इतक्या वर्षांनी तो परत दिसला तेव्हा अकिलीसला महदाश्चर्य वाटले. पण त्याने शेवटी मानेत तलवार खुपसून लियाकॉनचा जीव घेतला. त्याच्या विनवणीकडे जरासुद्धा लक्ष दिले नाही.

त्यानंतर अकिलीसचे लक्ष अ‍ॅस्टेरोपाइउस नामक ट्रोजन योद्ध्याकडे गेले. अंमळ बाचाबाची होऊन युद्धाला तोंड लागले. अ‍ॅस्टेरोपाइउस हा दोन्ही हातांनी भालाफेक करू शकायचा. पहिल्यांदा त्याने फेकलेला भाला अकिलीसच्या ढालीवर आदळून खाली पडला. मग दुसरा भाला फेकला, तो अकिलीसच्या कोपराला लागून रक्त आले!! अकिलिसचा जमिनीत खोवलेला भाला उपसण्याचा तीनवेळा निष्फळ प्रयत्न त्याने केला पण अकिलीस तेवढ्यात त्याच्यावर झेपावला आणि पोटात बेंबीजवळ तलवार खुपसून त्याने त्याचा जीव घेतला. अ‍ॅस्टेरोपाइउसची आतडी बाहेर आली आणि रक्त जमिनीवर पसरले.

त्यानंतर अकिलीसने थर्सिलोखस, मिडॉन, आस्टिपिलस, म्नेसस, थ्रॅसियस, ओनेउस आणि ओफेलेस्टेस या ट्रोजनांना मारले. अजूनही कैक ट्रोजनांना मारले असते, पण तेवढ्यात खँथस नदीने मानवरूपात येऊन त्याला विनंती केली, “बाबारे आता तरी कत्तल थांबव. लै प्रेतं पडलीत माझ्या पाण्यात अन सगळं नुसतं तुंबून गेलंय.”

त्यावर अकिलीस इतकेच म्हणाला की हेक्टरला मारल्याशिवाय ही कत्तल थांबणे अशक्य. मग नदी चिडली आणि अकिलीसच्या मागे लागली. नदीतून बाहेर निघताना अकिलीसची पुरेवाट झाली, बुडतो का काय असे वाटेपर्यंत एकदाचा तो तिथून बाहेर निघाला.

ट्रॉयचा राजा प्रिआम हा अकिलीसने चालवलेले हे ट्रोजनसत्र एका उंच बुरुजावर उभा राहून पाहत होता. अकिलीसच्या भयाने शहरात धावत येणार्‍यांसाठी सगळी दारे खुली ठेवा अशी त्याने आज्ञा केली.

तेवढ्यात आगेनॉर नामक ट्रोजन सेनापतीने अकिलीसला आव्हान दिले आणि त्याच्या पायावर भाला फेकला. पण चिलखत असल्याने भाला नुस्ताच पायाला लागून खाली पडला. प्रत्युत्तरादाखल अकिलीस त्यावर झेपावला पण आगेनॉर गोंधळाचा फायदा घेऊन तोपर्यंत निसटला होता. बाकीचे लोक कुणाचं काय झालं याची कणमात्रही फिकिर न करता जीव वाचवण्यासाठी शहरात धावत होते.

हेक्टर-अकिलीस सामना आणि हेक्टरचा मृत्यू.

अकिलीस ट्रोजनांची चटणी उडवत असलेला पाहून प्रिआमने ट्रॉयचे दरवाजे उघडे ठेवण्याची आज्ञा केली होतीच. अकिलीसशी लढायला हेक्टरने जाऊ नये म्हणून त्याने परोपरीची विनवणी केली. लै हृदयद्रावकपणे त्याने हेक्टरला विनवले. ( होमरने करुणरस ओतलाय तिथे फुल.) पण त्याचा हेक्टरवर काही परिणाम झाला नाही. हेक्टरची आई हेक्युबा हीदेखील अन्य स्त्रियांसमवेत विलाप करू लागली, पण हेक्टरचे मन वळवण्यात कुणालाही यश आले नाही.

आणि ते साहजिकच होते म्हणा. हेक्टरच्या मनात चुल चलबिचल चालली होती. “आत जाऊ की नको? आत गेलो तर पॉलिडॅमस मला सगळ्यांसमोर शिव्या घालेल-कालपरवा फुरफुरत होतास आणि आज नांगी टाकलीस म्हणून. मग माझी सर्वांसमोर छी:थू होईल! नकोच ते. समजा मी सर्व शस्त्रे त्यागून अकिलीससमोर गेलो तर काय होईल? तो माझे ऐकेल ही शक्यतादेखील कमीच वाटते. समजा या सर्व युद्धाचे मूळ असलेल्या हेलेनला परत देऊन वर ट्रॉयचा निम्मा खजिना ग्रीकांना ऑफर केला तर? मी ट्रोजनांना गप करू शकतो म्हणा तसं, पण बिनहत्यार असताना अकिलीसकडे गेलो तर मला तो एखाद्या स्त्रीला मारावे तितक्या आरामात ठार मारेल. त्यापेक्षा राहूदे, गप त्याच्याशी लढतो. काय निकाल लागतो तो लागूदे एकदाचा.”

असा विचार करत असतानाच अकिलीस त्याच्यावर झेपावला. त्याच्या उजव्या हातात भाला होता. त्याचा आवेश बघून हेक्टर घाबरला आणि पळू लागला. त्याच्या मागे चपळ अकिलीस वेगाने पाठलाग करू लागला-एखादा ससाणा भक्ष्यावर झेपावावा तसा. ट्रॉयच्या भिंतीजवळून या कडेपासून त्या कडेपर्यंतच्या नदीजवळून तीन वेळा तरी हा पाठलाग चालला. हेक्टर ट्रॉयच्या गेटजवळ जायचा कारण आपले लोक वरून अकिलीसवर शस्त्रे फेकतील असे त्याला वाटायचे. गेटच्या जास्तच जवळ जातोय असे वाटले की अकिलीस त्याला बाहेरच्या मैदानाच्या बाजूस हाकलायचा. हेक्टर अकिलीसपासून दूर जाऊ शकला नाही आणि अकिलीसही त्याला पकडण्याइतपत जवळ गेला नाही. शिवाय अकिलीसने ग्रीक सैन्याला खूण करून अगोदरच बजावून ठेवले होते, की कोणीही हेक्टरवर भाला, तलवार, बाण, धोंडा,इ. पैकी कशानेही हल्ला करावयाचा नाही म्हणून. हेक्टरला मारण्यापासूनची दिगंत कीर्ती अकिलीसला फक्त आणि फक्त स्वतःसाठी पाहिजे होती.

अखेरीस पळापळ थांबली. डेइफोबस नामक हेक्टरचा भाऊ त्याच्या मदतीला आला आणि दोघांनी मिळून अकिलीसचा सामना करावा असे ठरले. मग हेक्टरचे डेरिंगही वाढले, कारण बाकीचे लोक शहराच्या आत पळत असताना बाहेर राहणे सोपे काम नव्हे. पण अकिलीस चालून येतेवेळी मात्र तो कुठे दिसेनासा झाला.

(मिनर्व्हा देवी डेइफोबसच्या वेषात येते इ. वर्णन आहे त्याजागी प्रत्यक्षात काय घडले असावे हा माझा तर्क मांडतो आहे. बाकी आहे तसेच लिहिले आहे.)

शेवटी अकिलीस आणि हेक्टर समोरासमोर आले. हेक्टर अकिलीसला म्हणाला,”हे अकिलीस, तुझ्यापासून मी तीनवेळेस पळालो, पण आता नाही. आता एक तर मी मरेन नाहीतर तुला तरी मारीन. चल दोघांनी प्रतिज्ञा करू, की आपल्या युद्धात जो जिंकेल त्याने पराभूताच्या प्रेताची कुठल्याही प्रकारे विटंबना करू नये.”

आधीच पॅट्रोक्लसला मारल्यामुळे अकिलीसचा हेक्टरवर राग होता, त्यात त्याच्या प्रेताची इतकी विटंबना केल्यावर हेक्टरकडून असा प्रस्ताव ऐकल्यावर अकिलीसची सटकेल नाहीतर काय!!! तो सरळ गुरकावला, “मूर्खा!!!! (खरे तर ग्रीक भाषेतल्या शिव्या असाव्यात, पण इलियडमध्ये शिव्या कधी दिसत नाहीत. नुस्ती कापाकापी चालू असताना शिव्यांची गरज ती काय म्हणा. व्हाय कर्स व्हेन यू कॅन किल?) प्रतिज्ञा वगैरे भाकडकथा माझ्यापुढे बोलू नकोस. सिंह आणि माणूस एकमेकांशी कधी करार करतात का? लांडगे आणी मेंढ्यादेखील एकमेकांशी करारमदार करीत नाहीत, उलट एकमेकांचा कायम कट्टरपणे द्वेषच करतात. त्यामुळे आपल्या दोघांत असला करारबिरार विसरून जा. तुझ्यात असेल नसेल तितकी पूर्ण ताकद पणाला लाव, बघू काय दम तुझ्यात ते. पॅट्रोक्लस आणि इतर माझ्या मित्रांना मारून तू जे दु:ख मला दिलंयस त्याची पूर्ण भरपाई मी आज करणार आहे, याद राख.”

असे म्हणून अकिलीसने हेक्टरवर भाला फेकला आणि युद्धाला तोंड लागले. हेक्टरने वाकून तो भाला चुकवला आणि म्हणाला, “नेम चुकला रे तुझा अकिलीसा!!! मोठा टिवटिव करत होतास ना की मी तुझ्यापुढे गर्भगळित होईन आणि पळून जाईन म्हणून?? आता घे माझा भाला, बघू चुकवतोस की कसा ते. तू मेलास तर ट्रोजन लोक सुटकेचा नि:श्वास सोडतील, कारण तुझ्याइतकी हानी आम्हांला कोणीच पोचवलेली नाही.”

असे म्हणून हेक्टरने अकिलीसवर भाला फेकला. तो त्याच्या ढालीच्या बरोब्बर मध्यभागी लागून रिबाउंड झाला. भाला व्यर्थ गेल्यावर हेक्टर चिडला, कारण दुसरा भाला त्याच्याकडे नव्हता. “डेइफोबस! डेइफोबस!!” हाका मारल्या पण डेइफोबस होता कुठे? “च्यायला, डेइफोबस तर आत तटाआड आहे. मी काय करू आता? मरण तर अटळ दिसते आहे, पण मरण्याआधी काहीतरी मोठे काम करून मगच मरतो.”

असा विचार करून हेक्टरने आपली मोठी धार्दार तलवार उपसली आणि अकिलीसच्या दिशेने झेपावला. अकिलीसही त्याच्यावर झेपावला. त्याच्या उजव्या हातात स्पेअरवाला दुसरा भाला होता. हेक्टरच्या कवचावरून अकिलीसने एक नजर फिरवली. पॅट्रोक्लसला दिलेले अकिलीसचेच कवच होते, ते हेक्टरने घातले होते. एक गळा सोडला तर बाकी सर्व काही प्रोटेक्टेड होते. ती जागा बरोब्बर हेरून अकिलीसने हेक्टरच्या गळ्यात भाला खुपसून त्याला खाली पाडले. हेक्टर मरणार हे फिक्स होतेच, पण तो अजून बोलू शकत होता कारण गळ्यातून भाला खोल गेला तरी स्वरयंत्र इ. शाबूत होते.

अकिलीस मरणाच्या दारातल्या हेक्टरला म्हणाला, “मर मूर्खा. मी जित्ता असताना पॅट्रोक्लसचा जीव घेताना आपण सहीसलामत वाचू असं वाटलं काय तुला? आता तू मेल्यावर ग्रीक लोक पॅट्रोक्लसचे अंत्यसंस्कार विधिवत करतील, पण तुझं प्रेत मात्र कुत्र्यागिधाडांना खाऊ घालेन मी.”

हेक्टरने अकिलीसला विनवले, “प्लीज असं काही करू नकोस, माझे आईबाबा तुला माझ्या बदल्यात मोठा खजिना देतील तो घे, पण मला ग्रीकांच्या कुत्र्यांना खायला घालू नको. माझे अंत्यसंस्कार नीट करू देत त्यांना प्लीज.”

अकिलीस अजूनच चिडून उत्तरला, “गप ए कुत्र्या. बुढ्ढ्या प्रिआमने तुझ्या वजनाइतकं सोनं दिलं किंवा त्याच्या वीसपट खजिना दिला तरी मी तुला सोडणार नाही. आत्ताच तुझे तुकडेतुकडे करीन मला वाटलं तर.”

हेक्टर म्हणाला,”मला माहितीच होतं, तुझ्यासारख्या पाषाणहृदयी माणसापुढे माझा इलाज चालणारच नाही. पण ट्रॉयच्या स्कीअन दरवाज्याजवळ अपोलो देव तुला मारेल हे नक्की. ती अवकृपा ओढवून घ्यायची असेल तर बघ.”

हे बोलून तो मरण पावला. त्यानंतर अकिलीसने त्याच्या गळ्यातून भाला उपसून काढला आणि त्याचे हेल्मेट व चिलखत काढून घेतले. त्याचे मॉर्मिडन सैनिक हेक्टरच्या शवाजवळ हळूहळू एकेक जमू लागले आणि त्याच्या शवाला भाल्याने जखमा करू लागले. “हेक्टरचा सामना करणं आता सोप्पंय!!!” करत चीत्कारू लागले.

त्यानंतर अकिलीस सर्वांना उद्देशून म्हणाला, “ट्रोजन लोक हेक्टरला देवासारखा मानत होते, त्याला मारून आपण मोठा विजय मिळवला आहे. यानंतर ते लढतील की शरण येतील हे पहा. पण त्याआधी पॅट्रोक्लसचे अंत्यसंस्कार करू चला.” असे म्हणून त्याने हेक्टरच्या दोन्ही पायंच्या घोट्याजवळच्या मांसल भागाला भोके पाडली आणि त्यांतून बैलाच्या कातड्यापासून बनवलेला दोर आरपार घालून रथाला बांधून हेक्टरला रथामागे फरपटत नेले. रथाचे घोडे दौडत होते, आणि हेक्टरचे काळे केस इतस्ततः अस्ताव्यस्त पसरून भेसूर दिसत होते. ही अप्रतिष्ठा थांबवायचे धाडस कुणातही नव्हते.

इकडे हेक्टर पडल्याचे कळताक्षणी त्याची आई हेक्युबाचा आकांत कळसाला पोहोचला. बाप प्रिआम तर पागल झाला होता, कुणालाही आवरेना. “मी एकटाच जातो त्या निष्ठुर अकिलीसकडे आणि हेक्टरचे शव परत मागतो. त्याने माझी कितीतरी पोरं मारलीत आजवर, पण हेक्टर माझा सगळ्यांत प्रिय होता. मरेस्तोवर ही बोच माझ्या हृदयात कायम राहणार.”

पण हेक्टरपत्नी अँन्द्रोमाखी हिला अजूनपर्यंत पत्ताच नव्हता आपला नवरा मेलाय त्याचा. बिचारीने युद्धाहून परत आल्यावर हेक्टरला आंघोळीसाठी गरम पाणी तापवावे म्हणून एका मोठ्या कढईची तजवीज केली होती. ती त्याची आतुरतेने वाट पाहत होती. एवढ्यात आपल्या सासूचा विलाप ऐकून तिला अभद्र शंका आली आणि ती पळत पळत तिकडे गेली. बातमी कळाल्यावर तिच्या दु:खाला पारावार राहिला नाही. नाना परीच्या आठवणी काढत ती शोक व्यक्त करू लागली. अख्ख्या ट्रॉयभर सुतकी शोकमय वातावरण होते. हेक्टर सर्व ट्रोजनांचा लाडका होता, त्यामुळे तो मेल्यावर सर्व ट्रोजनांना अपरंपार दु:ख झाले होते.

इथे इलियडचे २२ वे बुक संपते.

(अकिलीसचे म्हणून ब्रॅड पिटचे फोटो दिलेत खरे पण माझ्यासाठी पिटने साकारलेला अकिलीस हा बर्‍यापैकी होमरच्या अकिलीसजवळ जातो. 🙂 असो. )

ट्रोजन युद्ध भाग २.३-इलियडमधील हेक्टरपर्व आणि पॅट्रोक्लसचा मृत्यू.

सर्वप्रथम या लेखमालेतला हा चौथा भाग येण्यास कल्पनातीत उशीर झाला त्याबद्दल सर्व वाचकांची क्षमा मागतो. कधी हे नैतर ते अशी नाना खेकटी मध्ये आल्यामुळे फार वेळ गेला. पण गेले काही दिवस काम सुरू असून आता ही लेखमाला लौकरच वेग घेऊन संपेल याची ग्वाही देतो. पुढचा लेख तयार आहे, लगेच टाकणारही आहे. यापुढे असे होणार नाही. प्रॉमिस!

इतक्या मोठ्या लॅगनंतर वाचायचे म्हटल्यावर त्रास होणारच, सबब वाचकांना विनंती आहे की जमल्यास आधीचे तीन भाग कृपया वाचले तर उत्तम. न जमले तर भाग १ वाचला तरी ठीक.

तर या भागात इलियडच्या बुक क्र. ११ ते १६ पर्यंत वर्णन आहे. आत्तापर्यंत पाहिल्याप्रमाणे विविध ग्रीक आणि ट्रोजन वीरांनी मोठा पराक्रम गाजवला. मागील भागाच्या शेवटी शेवटी डायोमीड अन ओडीसिअसने रात्रीच्या अंधारात जाऊन ट्रोजनांच्या साथीदारांची चांगलीच कत्तल उडवली होती.

आगामेम्नॉन, डायोमीड, ओडीसिअस, हेक्टर, इ. वीरांचा पराक्रम.

दुसर्‍या दिवशी सकाळी लढाई सुरू झाली. आगामेम्नॉनचे चिलखत किती भारी अन बूट किती भारी, कुठल्या दैवी ब्रँडचे होते, इ. चर्चा करून होमरबाबा आपणही अखिल-ब्राँझयुगीन-यवन-ब्रँड-कॉन्शस असल्याचे दाखवून देतात.

तर आता अ‍ॅगॅमेम्नॉन तयार होऊन युद्धाला निघाला, त्याच्या पाठोपाठ अख्खी सेना निघाली. समोर ट्रोजन सेनाही सज्ज होतीच. हेक्टर, एनिअस, पॉलिडॅमस, आणि अँटेनॉरचे तीन मुलगे पॉलिबस, आगेनॉर आणि अकॅमस हे त्यांचे मुख्य सर्दार होते. यथावकाश लढाईला तोंड लागले.

आज पहिल्यांदा अ‍ॅगॅमेम्नॉन फॉर्मात होता. त्याने बिएनॉर या ट्रोजन योद्ध्याला आणि त्याचा सारथी ऑइलिअस या दोघांना भाला फेकून ठार मारले. ऑइलिअसच्या कपाळातून भाला आरपार गेला. नंतर तो इसस आणि अँटिफस या दोघा प्रिआमच्या पुत्रांमागे लागला. इससच्या छातीत तर अँटिफसच्या कानाजवळ डोक्यात भाला खुपसून त्याने दोघांना ठार मारले. आणि रथातून बाहेर फेकून चिलखते काढून घेतली. नंतर पिसांडर आणि हिप्पोलोकस या दोघा सख्ख्या भावांनाही ठार मारले. पिसांडरला रथातून खाली पाडून त्याच्या छातीत भाला खुपसला. ते पाहून हिप्पोलोकस पळू लागला, तर अ‍ॅगॅमेम्नॉनने त्याचे दोन्ही हात कापले आणि डोके उडवले. ते डोके घरंगळत ट्रोजन फौजेजवळ गेले, ते पाहून ट्रोजनांची भीतीने गाळण उडाली. अ‍ॅगॅमेम्नॉनसोबत ग्रीक फौज पुढेपुढेच निघाली. ट्रोजन घाबरून पळत होते त्यांची यथास्थित मुंडकी उडवण्यात येत होती. ट्रॉयच्या स्कीअन गेट नामक दरवाजाजवळ आल्यावर ग्रीक फौज बाकीच्यांची वाट बघत अंमळ थांबली.

थोड्या वेळात बाजूने रथात बसलेल्या हेक्टरच्या नेतृत्वाखाली ट्रोजन फौजही मोठी गर्जना करत आली. ग्रीक आता सरसावले आणि ट्रोजनांनी आक्रमक पवित्रा घेतला. लढाईला पुनश्च एकवार तोंड लागले. अँटेनॉर या प्रसिद्ध ट्रोजन योद्ध्याचा मुलगा इफिडॅमस आणि अ‍ॅगॅमेम्नॉन यांची लढाई सुरू झाली. इफिडॅमसने अ‍ॅगॅमेम्नॉनच्या छाती-पोटावरच्या गर्डलवर भाला फेकला पण गर्डल भेदले गेले नाही. उलट अ‍ॅगॅमेम्नॉनने त्यावर पुन्हा चढाई केली आणि मानेवर तलवारीने घाव घालून त्याचा खातमा केला, त्याचे चिलखत काढून घेतले. हे पाहून इफिडॅमसचा भाऊ कून तिथे आला आणि त्याने सरळ अ‍ॅगॅमेम्नॉनच्या उजव्या कोपराजवळ भाला खुपसून त्याला जखमी केले आणि इफिडॅमसचे शव ट्रोजन साईडला ओढत नेऊ लागला. अ‍ॅगॅमेम्नॉन लै कळवळला, पण तेवढ्यात त्याने कूनला भाला खुपसून ठार मारले आणि त्याचे मुंडके उडवले. भाल्याची जखम ओली असेपर्यंत अ‍ॅगॅमेम्नॉन भाले, भलेथोरले धोंडे , इ. नी लढतच होता, पण नंतर जखम सुकल्यावर मात्र त्याला त्या कळांनी कळायचं बंद झालं. होमरची उपमा इथेही मार्मिक आहे- तो म्हणतो की प्रसूतिवेदनांसारख्या वेदना त्याला झाल्या. (प्रसूतीसाठी एक शेप्रेट प्रकारच्या देवीही ग्रीक पुराणांत आहेत हे पहिल्यांदा होमरमध्येच कळतं- नाव आहे Eilithuiae- इलिथिआए). शेवटी तो रथात बसून आपल्या जहाजात परत गेला आणि इतरांना लढण्याविषयी बजावले.

इकडे अ‍ॅगॅमेम्नॉन परत गेल्याचे पाहून हेक्टरला अजूनच स्फुरण चढले. त्याने ट्रोजन सैन्याला धीर दिला आणि अनेक ग्रीक योद्ध्यांना हेडिससदनी पाठवले. रानडुकराच्या शिकारीत कुत्री जशी डुकराचा पाठलाग करतात तसे ट्रोजन ग्रीकांमागे लागले होते. हेक्टरने असाइउस, ऑटोनुस, ओपितेस, डोलॉप्स, ऑफेल्टियस, आगेलाउस, एसिम्नस, ओरस, हिप्पोनूस या नऊ ग्रीक सेनानींना एका झटक्यात ठार मारले. अजूनही बर्‍याच ग्रीकांच्या रक्ताने त्याचे हात लाल झाले आणि ग्रीक सेनेत हाहा:कार पसरला.
तो पाहून ओडिसिअस आणि डायोमीड उभे राहिले. त्यांनी काही ट्रोजनांना ठार मारले, त्यामुळे ग्रीकांना थोडा “ब्रीदिंग टाईम” मिळाला हेक्टरपासून. त्या दोघांमुळे ट्रोजन सैन्यात उडालेला गदारोळ पाहून हेक्टरने आपला मोर्चा त्यांच्याकडे वळवला. हेक्टरवर नीट नेम धरून डायोमीडने भाला फेकला, पण त्याचे ब्राँझचे हेल्मेट न भेदता भाला तसाच खाली पडला. हेक्टरला इजा झाली नाही, पण भाल्याच्या आघाताने त्याचा तोल जाऊन तो खाली पडला आणि तो दुसर्‍या बाजूला गेला. आपला भाल्याचा प्रहार वाया गेला हे पाहून डायोमीड पुन्हा एक भाला घेऊन ट्रोजन सैन्यात समोरच्या ट्रोजनांचे शिरकाण करत घुसला. एकाचे चिलखत काढून घेत असतानाच डायोमीडच्या उजव्या पायात एकाने अचानक बाण मारला. बाण कुठून आला हे पाहिले तर बुळगटशिरोमणी पॅरिसने मारला होता!!! युद्धभूमीवर एक स्मारक होते त्याच्या आड लपून त्याने हा बाण मारला होता.

“तुझे नशीब बरे म्हणून तुला पायात लागला, नैतर पोटात लागून तू मेला असतास”, असे म्हणून पॅरिस कुत्सित हसू लागला. डायोमीड उलट फणकारला, “तुझ्यासारखा पेद्रट भित्रा मला काय शष्प इजा करू शकणारे? असल्या खरवडींना आम्ही दाद देत नाही.” हे जाबसाल होताच डायोमीडच्या मदतीला ओडीसिअस आला. तो ट्रोजनांशी लढत असताना डायोमीड हळूहळू आपल्या रथाकडे गेला आणि जखमेवर उपचार करण्यासाठी परत जहाजाकडे गेला. आता ओडीसिअस जवळपास एकटा पडला होता, ट्रोजनांपासून त्याला वाचवायला कोणी नव्हते. पण ओडीसिअस काही कमी नव्हता, शर्थीने आपली पोझिशन कायम राखून त्याने बर्‍याच ट्रोजनांना मारले. सोकस नामक ट्रोजनाने ओडीसिअसवर नेम धरून भाला फेकला. तो ढाल आणि चिलखत भेदून छातीला लागला. थोडे मांस भेदले गेले आणि रक्त येऊ लागले, पण तो प्राणघातक वार नव्हता. मग ओडीसिअस सोकसच्या मागे लागला. सोकस पळू लागला, पण त्याच्या पाठीवर अचूक नेम धरून ओडीसिअसने भाला रेमटवला. तो छातीच्या आरपार जाऊन सोकस कोसळला.

आता ओडीसिअसच्या जखमेतून रक्त आलेले ट्रोजनांना दिसल्यावर त्यांनी ओडीसिअसवर हल्ला केला. ओडीसिअसने मदतीची आरोळी ठोकली, ती ऐकून थोरला सांड अजॅक्स त्याच्या मदतीला आला. अजॅक्सने कव्हर दिल्यावर मग जखमी ओडीसिअसला मेनेलॉसने परत नेले. अजॅक्सने डोरिक्लस, पँडोकस, लायसान्द्रस, पिरॅसस आणि पिलार्तेस या मुख्य ट्रोजन योद्ध्यांना आणि बर्‍याच इतर सैनिकांना ठार मारले.

हे सगळे चालू असताना हेक्टर हा लढाईच्या दुसर्‍या टोकाला होता. नेस्टॉर, क्रीटाधिपती इडोमेनिअस यांच्याबरोबर लढाई ऐन रंगात आली होती. पॅरिसने मॅखॉन या ग्रीक योद्ध्याला उजव्या खांद्यात तीन टोकांचा बाण मारून जखमी केले होते. मॅखॉन हा योद्ध्याबरोबरच वैद्यराज असल्याने इडोमेनिअस म्हणाला की आधी याला मागे न्या. बाकीचे मेले तरी चालेल पण वैद्य जगला पाहिजे. मग नेस्टॉर त्याला घेऊन मागे फिरला.

खंदक ओलांडून ट्रोजन आत घुसतात आणि घमासान लढाई होते.

पॅट्रोक्लस हा जखमी युरिप्लस नामक ग्रीक योद्ध्यावर जरा उपचार करीत होता. त्याच वेळी ग्रीकांच्या जहाजांभोवती खणलेला खंदक पार करून जहाजांपर्यंत घुसण्यासाठी ट्रोजन सेना जिवाचे रान करीत होती. खंदकापलीकडचा तट भेदून आत जाण्यासाठी ट्रोजनांचे शर्थीचे प्रयत्न सुरू होते. त्यांच्या अग्रभागी अर्थातच हेक्टर होता. ट्रोजन सैन्यात बरेच रथदळ होते. खंदकावरून उडी मारून लगेच पलीकडे जावे म्हटले तर ते इतके सोपे काम नव्हते. पलीकडल्या बाजूला लाकडाचे टोकदार वासे बरोब्बर अँगलमध्ये उभे करून ठेवले होते. कोणी उडी मारायचा अवकाश, ते वासे एकतर आरपार तरी गेले असते किंवा पूर्ण आत घुसून त्या बिचार्‍याचा “सीख कबाब” तरी झाला असता. शिवाय तटाच्या बुरुजाबुरुजांवर ग्रीक सैनिक भाले-दगड इ. घेऊन मारामारीला सज्जच होते. ते सर्व पाहून ट्रोजनांचे घोडे भीतीने खिंकाळू लागले. शेवटी घोड्यांना सारथ्यांकडे सोपवून आपण पायउतार होऊन पुढे जावे असा सल्ला पॉलिडॅमस नामक ट्रोजन वीराने हेक्टरला दिला. त्याबरहुकूम मग ट्रोजन सेना निघाली- ५ तुकड्यांत विभागून ती खालीलप्रमाणे.

तुकडी क्र. प्रमुखांची नावे

१ हेक्टर, पॉलिडॅमस आणि सेब्रिऑनेस.
२ पॅरिस, अल्काथूस आणि अ‍ॅगेनॉर.
३ हेलेनस, डेइफोबस आणि एसियस.
४ एनिअस आणि अँटेनॉरचे दोन मुलगे- आर्किलोकस आणि अकॅमस.
५ सार्पेडॉन आणि ग्लॉकस व अ‍ॅस्टेरोपाइउस.

अशी ही सेना घेऊन सगळेजण हल्ला करायला निघाले. आता हळू हळू ट्रोजन्स आत घुसत होते आणि ग्रीकांना जहाजांभोवती कोंडाळे करून स्वतःचे संरक्षण करणे भाग पडत होते. इकडे हेक्टर आणि पॉलिडॅमसच्या हाताखालची तुकडी अजून खंदकाजवळच कन्फ्यूज्ड होऊन उभी होती. इतक्यात त्यांना आकाशात एक गरुड दिसला. त्याच्या पंजात एक लालसर रंगाचा साप होता आणि तो अजूनही जिवंत होता-वळवळत होता. अचानक सापाने गरुडाला डंख मारला. त्या आकस्मिक हल्ल्याच्या वेदनेने त्रस्त होऊन गरुडाने सापाला तसेच सोडून दिले आणि उडून गेला. तो साप त्या तुकडीच्या अगदी जवळच जमिनीवर पडला.

हा तर नक्कीच अपशकुन होता. आता काही अर्थ नाही, गप परत फिरू. समजा लढायला गेलो तरी लै लोक मरतील असे पॉलिडॅमसने हेक्टरला सांगितल्यावर हेक्टर लै खवळला. “शकुन-बिकुन गेला गा-च्या गा-त!!!काय डोक्यावर पडलायस की काय? स्वतःच्या देशासाठी प्राणपणाने लढणे हाच काय तो एकमेव शकुन आहे. तू घाबरला तर नाहीयेस ना? आम्ही सगळे मेलो तरी तू मरायचा नाहीस, कारण तू न लढता पळूनच जाशील. इतःपर तू पळून गेलास किंवा अजून कुणाला पळून जाण्यास भाग पाडलेस तर माझ्याशी गाठ आहे. एका भाल्यात गार करीन.” अशी सज्जड धमकी त्याने पॉलिडॅमसला दिली.

हेक्टरचे नवसंजीवनी देणारे शब्द ऐकून ट्रोजन तुकडीही खवळली होती. त्याच आवेशात ते सर्वजण ग्रीकांच्या तटाजवळ आले. भिंतीचा काही भाग अन काही बुरुज सरळ पाडून टाकले (माती+लाकूड असल्याने ते जमले नपेक्षा जमणे पॉसिबल इल्ले.) आणि भिंत पाडण्यासाठी रेटा लावू लागले तरी उरलेल्या बुरुजांवर व जवळपास ग्रीक सैनिक होते तस्से अडिग राहिले, ट्रोजनांवर भाले-बरची-दगडे फेकतच राहिले. ग्रीकांना प्रेरणा देण्यासाठी थोरला आणि धाकटा अजॅक्स हे दोघेही इकडेतिकडे पळापळ करीत होते. रणगर्जना, तलवारींची खणाखणी, भाले खुपसल्यावर वेदनांचे आवाज, दगड आणि ढालींचा एकमेकांवर आघात झाल्यावरचा आवाज, यांनी पूर्ण वातावरण भरून गेले होते.
तरीही आत घुसण्यात अजूनही यश आलेले नव्हते. सर्व गेट्स बंद होती आणि ट्रोजन्स आत घुसण्याचा जिवापाड प्रयत्न करीत होते. आता सार्पेडॉन एकदम फॉर्मात आला. ग्लॉकस व लिशियन योद्ध्यांना बरोबर घेऊन एकदम निकराचा हल्ला त्याने चालविला.

ते पाहून मेनेस्थेउस नामक ग्रीकाची फाटली आणि त्याने दोन्ही अजॅक्स लोकांची मदत घेण्यासाठी त्यांच्याकडे एक मेसेंजर पाठविला. धाकट्या अजॅक्सला आहे तिथेच थांबून खिंड लढवायला सांगून थोरला अजॅक्स त्याचा सावत्र भौ ट्यूसरसकट मेनेस्थेउस असलेल्या टॉवरकडे गेला. टॉवरवरून एक भलाथोरला धोंडा एपिक्लेस नामक ट्रोजन योद्ध्याच्या डोक्यात आदळून त्याने त्याचा खातमा केला. त्या धोंड्यामुळे एपिक्लेसच्या हेल्मेटचे तुकडेतुकडे झाले आणि कवटीच्या हाडांचा चुरा झाला. तो जागीच ठार झाला. नंतर ट्यूसरने ग्लॉकसच्या खांद्यात बाण मारून त्याला रिटायर्ड हर्ट केले. ते पाहून सार्पेडॉनला दु:ख झाले, तरी त्याने अल्कॅमॉन नामक ग्रीक योद्ध्याला भाल्याने ठार केले आणि जवळचा बुरुज पाडून-मोडून टाकला. त्यामुळे बर्‍याच लोकांना जाता येईल अशी मोकळी जागा तयार झाली आणि तोही घुसला.

युद्धाचे पारडे बराचवेळ समतल राहिले. अखेरीस हेक्टरच्या “हरहर महादेव” ने त्याची तुकडी बुरुज चढून पुढे आली. दरवाजा तर काही केल्या फोडणे अवश्यमेव होते. शेवटी हेक्टरने एक भलाथोरला धोंडा घेतला आणि नीट नेम धरून, पूर्ण वजन टाकून दारावर नेमका मध्यभागी आदळला. त्या डबल डोअरला मागे दोन आडणे तिरपे बसवले होते. हेक्टरच्या आघाताने ते दोन्ही आडणे मोडले, दाराच्या दोन्ही बिजागर्‍याही मोडल्या आणि दारही तुटले. दगड त्याच्या वजनामुळे पुढे आत जाऊन पडला.

दार तुटले म्हटल्यावर ट्रोजनांना चेव आला. काहीजण भिंत चढून तर बरेचजण दरवाजातून आत घुसले. ग्रीकांचा पाठलाग करत त्यांना पार जहाजांपर्यंत रेमटवत नेले. ग्रीक आता घाबरले होते, सगळीकडे आरडाओरडा आणि नुसता गोंधळ चालला होता.

खंदकातील लढाई पार्ट २

ट्रोजन्स तट भेदून आत घुसले. बरेच ग्रीक मागे हटले तरी त्यांची फळी पूर्णतः काही मोडलेली नव्हती. त्यांनी नंतर नेटाने प्रतिकार चालविला. राजपुरोहित काल्खसने ग्रीकांना धीर देणे सुरू केले.हे ऐकून ग्रीक पेटले. थोरल्या आणि धाकट्या अजॅक्ससमवेत ते लढायला उभे राहिले. त्यांनी एक मानवी भिंतच उभी केली. त्यांच्या हेल्मेट्सचा एकमेकांना स्पर्श होऊ लागला, ढालीला ढाल स्पर्शू लागली आणि शेकडो भाले ट्रोजनांच्या दिशेने रोखलेले पुढे जाऊ लागले. अभेद्य हाडामांसाची भिंतच जणू. ते पाहून हेक्टरनेही आपल्या ट्रोजन, लिशियन आणि दार्दानियन योद्ध्यांना तस्सेच अगदी खेटून राहण्यास सांगितले आणि लढाईला पुन्हा एकदा तोंड फुटले.

प्रथम एक ग्रीक योद्धा मेरिऑनेस याने प्रिआमचा मुलगा डेइफोबस याजवर भाला उगारला. डेइफोबसच्या ढालीवर तो बरोब्बर लागला खरा, पण ढालीला काही न होता उलट भालाच तुटला. डेइफोबस आणि आपले गांडू नशीब यांना चार शिव्या घालत, नवीन भाला आणण्यासाठी मेरिऑनेस युद्धभूमीतून आपल्या तंबूकडे तात्पुरता रिटायर झाला. नंतर मग थोरल्या अजॅक्सचा सावत्र भौ, ग्रीकांकडचा सर्वश्रेष्ठ धनुर्धर ट्यूसर याने इंब्रियस नामक ट्रोजन योद्ध्याला ठार मारले. भाला फेकला तो सरळ कानाखाली घुसला. इंब्रियस जागीच कोसळला. ट्यूसर त्याचे चिलखत काढण्याच्या बेतात असतानाच हेक्टरने त्यावर एक भाला फेकला. सुदैवाने ट्यूसरचे लक्ष असल्याने त्याने तो चुकवला. तो पुढे अँफिमॅखस नामक ग्रीक योद्ध्याला लागून तो जागीच गतप्राण झाला. त्याचे हेल्मेट काढून घेण्यासाठी हेक्टर पुढे सरसावला, इतक्यात धाकट्या अजॅक्सने हेक्टरवर जोर्रात भाला फेकला. तो हेक्टरने ढालीवर झेलला तरी त्याचा जोरच इतका होता, की त्यामुळे हेक्टर डेड बॉडीपासून चार पावले मागे झाला. ते पाहताच अँफिमॅखसची डेड बॉडी स्टिचियस आणि मेनेस्थेउस या अथीनिअन ग्रीकांच्या कॅप्टन्सनी तर इंब्रियसची डेड बॉडी थोरल्या व धाकट्या अजॅक्सांनी आपल्या बाजूस नेली. एक काडी करायची म्हणून धाकट्या अजॅक्सने अँफिमॅखसचे शीर कापून हेक्टरच्या पायांजवळ फेकले.

एकदा युद्धात उतरल्यावर इडोमेनिअसने आपले शौर्य दाखवायला सुरुवात केली. केस पांढरे झाले असले तरी अंगातले बळ काही उणावले नव्हते. ओथ्रिओनेउस नामक ट्रोजनावर त्याने भाला फेकला, तो ब्राँझचे चिलखत भेदून पोटात घुसला. एसियस नामक ट्रोजनालाही यमसदनी धाडले.

ऑथ्रिओनेउस आणि एसियसचा बदला घेण्यासाठी डेइफोबस आता इडोमेनिअसवर परत चालून आला. त्याने एक भाला फेकला, तो इडोमेनिअसने वाकून चुकवला. डेइफोबसच्या वल्गना ऐकून ग्रीक चिडले, अँटिलोखस तर लैच चिडला. इकडे इडोमेनिअसचा कत्तलखाना सुरूच होता. अल्काथॉउस नामक ट्रोजन योद्ध्याच्या छातीत भाला खुपसून त्याने त्याला ठार मारले, आणि डेइफोबस कडे पाहून चढ्या आवाजात म्हणाला: ” लै टिवटिव करायलास. आमचा एकच जण मेला तर तुझे तीन लोक आम्ही मारले. आता तुला असातसा सोडतो की काय? उभा रहा युद्धाला.”

हे च्यालेंज ऐकून डेइफोबसची जरा तंतरलीच. एकट्याने हाणामारी करावी तर इडोमेनिअस पेटलाय एकदम. मग त्याने एनिअस नामक ट्रोजन वीराला बोलावणे पाठवले. ते दोघे आपल्यावर चाल करून येत असलेले पाहताच एखाद्या रानडुकरासारखा उभा असलेल्या इडोमेनिअसनेही आपल्या साथीदारांना हाक मारली.ते ऐकून सगळेजण इडोमेनिअसकडे धावले. खांद्यावर ढाला बांधून सज्ज राहिले. (ढाली बर्‍याच लोकांच्या जरा लैच मोठ्या होत्या) ते पाहून एनिअसनेही आपल्या साथीदारांना हाक मारली. ती ऐकून डेइफोबस, पॅरिस आणि आगेनॉर हे ट्रोजन तुकडीप्रमुख आणि त्यांच्यामागोमाग अजून बरेच ट्रोजन सैनिक आले. अल्काथॉउस नामक ट्रोजनाच्या शवाभोवती अगदी हातघाईची लढाई सुरू झाली.

त्यात ट्रोजनांची सरशी पाहून हेलेनचा पती, अ‍ॅगॅमेम्नॉनचा धाकटा भौ मेनेलॉस चिडला आणि हेलेनस नामक ट्रोजनावर झेपावला. हेलेनसकडे धनुष्यबाण होते तर मेनेलॉसकडे भाला. हेलेनसने बाण मारला खरा परंतु मेनेलॉसचे चिलखत भेदण्यास तो असमर्थ ठरला. मेनेलॉसने हेलेनसला जो भाला फेकून मारला तो त्याच्या हातातून आरपार गेला आणि तसाच रुतून बसला. जिवाच्या आकांताने कसाबसा हेलेनस मागे हटला. भाला रुतलेला हात भाल्याच्या वजनाने खाली लोंबतच होता. शेवटी आगेनॉर या ट्रोजन योद्ध्याने भाला तिथून उपटून काढला, आणि हात एका लाकडी गोफणीत बांधला.

ते पाहून पिसांडर नामक ट्रोजन योद्धा मेनेलॉसवर धावून आला. त्याने मेनेलॉसवर भाला फेकला पण मेनेलॉसने तो ढालीने अडवला. त्या भानगडीत भाल्याचे टोक मोडल्यावर मेनेलॉसने आपली तलवार उपसली. ते पाहून पिसांडरने जवळच पडलेला एक परशू उचलला आणि मेनेलॉसच्या डोक्यावर घाव घातला. पण मेनेलॉसने तो शिताफीने चुकवला, हेल्मेटच्या वरचा भाग जरा टच झाला इतकेच. मग मेनेलॉसने त्याच्या कपाळावर तलवारीचा जीव खाऊन वार केला. कवटीची हाडे मोडून पडली आणि पिसांडर ठार झाला.

आता इकडे चाललेल्या या गोंधळाचा हेक्टरला पत्त्याच नव्हता. थोरल्या आणि धाकट्या अजॅक्सने हेक्टरविरुद्ध चांगली खिंड लढवत ठेवली होती. सोबतच्या लोक्रियन धनुर्धार्‍यांनीही आता कमाल चालवली होती. त्यांच्याकडे अवजड चिलखते नसल्याने ते हातघाईच्या लढाईत नव्हते-तिथे चिलखतवाले बाकीचे वीर होते. त्यांच्या आडून ते ट्रोजनांवर वार करत होते. अचानक बाण कुठून येताहेत म्हणून ट्रोजन कन्फ्यूज झाले. आणि त्यांचे मनोधैर्य खचले. ग्रीकांनी त्यांची चटणीच उडवली असती, इतक्यात पॉलिडॅमसने हेक्टरला सांगितले “भौ, दमानं घे नं जरा. सगळ्यातलं सगळं तुलाच कळतं असं काही नाही. आत्तापर्यंत आपण आलो ते ठीक, पण तो अकिलीस स्वस्थ बसलाय म्हणून चाललंय हे सगळं. तो एकदा का पेटला की संपलंच! तो तरी किती स्वस्थ बसेल म्हणा. त्यामुळं चल आता, परत जाऊ गप.” हेक्टर ओके म्हटल्यावर पॉलिडॅमसला त्याने सर्व तुकडीप्रमुखांना बोलवायची आज्ञा केली आणि स्वत: तोपर्यंत लढाईत घुसला.

पण त्याची नजर जिथेतिथे पॅरिस, हेलेनस, एसियस आणि अ‍ॅडमस यांना शोधत होती. तो फुल्टू टेन्शन मध्ये होता. पॅरिसला पाहताच हेक्टरला बरे वाटले आणि तो पुन्हा युद्ध करू लागला. लै योद्धे दिमतीला घेतले होते.

तो मोठा जथा ग्रीकांपाशी आल्यावर थोरल्या अजॅक्सने हेक्टरला च्यालेंज केले. “इकडे या साहेब, असे लांब जाऊ नका! आम्ही ग्रीक नंबर एकचे शिपाई आहोत, झ्यूसदेवाची अवकृपा झाली तरीही आमचे शौर्य काही कमी झालेले नाही. आज आमची जहाजे उद्ध्वस्त केलीत, उद्या तुमचे ट्रॉय आम्ही नक्कीच उद्ध्वस्त करू. तेव्हा झ्यूसदेवाची प्रार्थना नीटच करून या इकडे यायचे तर.”

अजॅक्सचे आव्हान ऐकून हेक्टर लै चिडला. “खोटारड्या, झ्यूशशपथ सांगतो या भाल्याने तुमचे सर्वांचे या जहाजांपाशीच मुडदे पाडीन आणि कुत्र्या-गिधाडांना खाऊ घालीन.” ते जाबसाल झाल्यावर ट्रोजन सैन्य ग्रीक सैन्याला पुन्हा एकदा भिडले.

ट्रोजन ग्रीकांवर खूप बळजोर होतात, पण ग्रीक पुन्हा सावरतात.

मागच्या बुकात सांगितल्याप्रमाणे फुल बोंबाबोंब चालली होती. हेक्टर आणि अन्य ट्रोजनांनी मिळून ग्रीकांची दाणादाण उडवलेली होती. यवनभीष्म नेस्टॉर आपल्या शामियान्यात बसला होता तिकडेही लढाईचा आवाज ऐकू येत होता. धन्वंतरी एस्कुलापियसचा मुलगा मॅखॉन जखमी झाला होता त्याला अंमळ विश्रांती घ्यायला सांगून नेस्टॉर ढाल-भाला-तलवार घेऊन बाहेर पडला. ट्रॉयसमोरचा समुद्रकिनारा मोठा असला तरी सर्व जहाजांना जागा पुरेल इतका रुंद नव्हता, सबब भौतेकांनी जहाजे एकापुढे एक अशी लावलेली होती. त्यांतून वाट काढत बाहेर पडल्यावर काही काळाने त्याला आगामेम्नॉन, डायोमीड आणि ओडीसिअस हे तिघे भेटले.

आगामेम्नॉनला कळायचं बंद झालं होतं. नेस्टॉरला पाहताक्षणीच त्याचा बांध फुटला, “बा नेस्टॉरा, तूही लढाई सोडून आलास तर!! च्यायला या ट्रोजनांनी अन त्यात पण हेक्टरने लैच वाट लावलीय राव आपली. तो जहाजांपर्यंत येईल अन आपल्याला हाकलून लावेल. अकिलीससारखे लोक रुसून बसल्यावर काय घंटा पाड लागणारे आपला?”
नेस्टॉर म्हणाला की एका चांगल्या सल्ल्याची आत्ता कधी नव्हे इतकी गरज आहे. लगेच आगामेम्नॉनचा प्लॅन रेडी होताच-“गप इथून निघून जाऊ. रात्रीच्या वेळेस लढाई थांबवली तर बरेच लोक सुरक्षितपणे निसटू शकू. शेवटी शिर सलामत तो हेल्मेट पचास.”

हे ऐकल्यावर इथाकानरेश ओडीसिअस मात्र लैच खवळला. “मूर्खा, तुला अक्कल आहे का तू काय बरळतोयस त्याची? ग्रीक सैन्यासारख्या श्रेष्ठ सेनेला तुझ्यासारखा नेता आजिबात शोभत नाही. आता जरा तुझं तोंड बंद ठेव नैतर कोणी ऐकलं तर काय बिनडोक सल्ला देतोय राजा म्हणून लायकी काढतील तुझी. इतकी वर्षे ट्रॉयवर कब्जा करण्यासाठी लढलो ते काय उगीच? आणि तुला किंवा अजून कुणाला जहाजातून पळताना पाहून बाकीचे ग्रीक काय लढतील की पळतील? त्यांच्या मनाचा कै विचार आँ????”
आगामेम्नॉनला हा वार एकदम दिल पे लागला. “सगळ्यांनी एकगठ्ठा पळून जावं असं मी म्हणतच नाहीये. कुणाकडे अजून चांगला सल्ला असेल तर ऐकूच.” तो असे म्हणताक्षणी डायोमीड उत्तरला, “तर मग ऐका मी काय सांगतो ते. माझं वय कमी असलं तरी निव्वळ तेवढ्या कारणासाठी माझ्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष करू नका. माझं म्हणणं असं आहे की आत्ता आपण सर्व जखमी झालो असलो तरी आपल्याला परत युद्धभूमीकडे परत गेलेच पाहिजे. ज्यांनी आत्तापर्यंत कातडी बचावून आराम केलाय त्यांना आपण पुढे ढकलू अन काही काळ तरी प्रत्यक्ष खणाखणीपासून दूर राहून ताजेतवाने होऊ.”

हा सल्ला सर्वांना पसंत पडला आणि आगामेम्नॉनच्या नेतृत्वाखाली ग्रीक सैन्याने पुनरेकवार कूच केले. त्यांना पाहताच हेक्टरनेही आपल्या आर्मीला पुनरेकवार नीट अ‍ॅरेंज केले आणि लढाईला तोंड लागले. थोरला सांड अजॅक्स (टेलामॉनचा मुलगा, अकीलिसचा चुलतभौ) आणि हेक्टर हे पुन्हा एकदा एकमेकांना भिडले. हेक्टरने नीट नेम धरून अजॅक्सच्या छातीवर एक भाला फेकला. पण अजॅक्सने ढालतलवारीच्या सहाय्याने तो थोपवला. भाला व्यर्थ गेल्याने हेक्टर चिडला आणि परत मागे हटला. पण तो मागे हटत असतानाच अजॅक्सने जवळ पडलेला एक धोंडा उचलला. तो धोंडा उचलून त्याने हेक्टरच्या मानेजवळ फेकून मारला. हेक्टरची ढाल मोठी होती, पार मानेपासून ते पायांपर्यंत येण्याइतकी. त्या ढालीच्या वरच्या टोकाच्या जरा वर अन मानेवर तो धोंडा जोरात लागल्यामुळे हेक्टर एकदम सटपटला आणि जमिनीवर कोसळला. त्याला पडलेला पाहून अनेक ग्रीकांनी त्यावर बाण मारले आणि त्याला ग्रीक बाजूस ओढत नेणे चालले होते. पण तेवढ्यात ट्रोजन बाजूच्या अनेक दक्ष लोकांनी मध्ये पडून हेक्टरला वाचविले. त्याला मागच्यामागे त्याच्या रथाजवळ नेले. तोंडावर पाणी मारले तेव्हा तो मूर्छेतून जागा झाला अन गुडघ्यांवर मटकन खाली बसत त्याने रक्ताची एक उलटी केली अन पुन्हा बेशुद्ध पडला.

हेक्टर रणभूमीपासून बाजूला गेल्याचे पाहताच ग्रीकांना धीर आला आणि नव्या जोमाने त्यांनी ट्रोजनांबरोबर लढणे सुरू केले. धाकटा चपळ अजॅक्स या वेळेस एकदम जोरात होता. लै लोक मारलेन्. अजूनही बर्‍याच ग्रीकांनी ट्रोजनांना व ट्रोजनांनी ग्रीकांना मारले. तलवारीने हाडे मोडणे, डोळ्यात भाला खुपसून बुबुळ खोबणीतून उचकून पार आरपार जाणे, इ. अनेक प्रकार यथासांग झाले. आगामेम्नॉन वगैरे लोकांनीही अनेक लोक मारले. धाकट्या अजॅक्सने पाठलाग करता करता चपळाईने अनेक लोक मारले.

हेक्टर सर्व ग्रीकांना भारी पडतो अन ग्रीकांसाठी जिंकू किंवा मरू अशी स्थिती येते.

मागील बुकात पाहिल्याप्रमाणे हेक्टरला घेऊन बरेच ट्रोजन मागे हटले. अजॅक्सने मारलेल्या धोंड्याच्या आघातामुळे हेक्टर अजूनही सुन्नच होता. पण तरीही आपल्या दुखण्यावर काबू ठेवत तो लढायला उभा राहिला. त्याची ही डेरिंग बघून ट्रोजन सैन्यात जी वीरश्री संचारली तिचे वर्णन करणेच अशक्य. भारल्यागत त्याच्या मागोमाग सर्व ट्रोजन निघाले. ते पाहून एका ग्रीक सैनिकाने थोरला अजॅक्स, क्रीटाधिपती इडोमेनिअस, अजॅक्सचा सावत्र भौ धनुर्धारी ट्यूसर, मेरिओनेस आणि अजून उत्तमोत्तम योद्ध्यांना हाक मारली. ते सर्वही सैन्य घेऊन हेक्टरचा सामना करण्यासाठी पुढे निघाले.

आज हेक्टर कुणालाही आटपत नव्हता. त्याने लै लोक मारले. पॅरिस आणि अन्य ट्रोजनांनीही ग्रीकांना मारून त्यांची चिलखते ताब्यात घेण्याचा सपाटा लावला होता. नंतर सैन्याला हेक्टरने पुन्हा आवाहन केले, “आक्रमण!!! जहाजांकडे पुढे जावा आणि मिळेल ती लूट पदरात घ्या. सर्व आहे आपलंच, होऊ दे ग्रीकांचा खर्च!!” ट्रोजनांपासून बचाव म्हणून ग्रीकांनी जहाजांभोवतीच्या खंदकाचा, त्याआधीच्या टोकदार लाकडी वाशांचा आसरा घेतला आणि भिंतीआड लपले.

आता लढाई हातघाईवर आली होती. ट्रोजन खंदक भेदून कधीही घुसू शकतील असं चित्र होतं. ते पाहून अकीलिसचा मित्र पॅट्रोक्लस उठला आणि अकीलिसची मनधरणी करण्याला निघून गेला. कारण आता अब नही तो कभी नही अशी स्थिती होती. नेस्टॉरसाहेब आकाशाकडे पाहून आर्त प्रार्थना करीत होते पण त्याचा काही उपयोग झाला नाही. तटाच्या भिंतीपाशी खतरनाक मारामारी सुरू होती. ट्रोजन आत घुसू पाहत होते पण थोरला अजॅक्स बिनीला असल्याने ग्रीकही तुलनेने कमी असले तरी फुल चेकाळून लढत होते. कुठलीच एक बाजू बळजोर होत नव्हती. अजॅक्सला पाहून हेक्टर पुन्हा त्याच्यावर झेपावला. काय आकर्षण होते काय माहीत दोघांना एकमेकांचे. हेक्टरपण जरा आवरेल की नै? आत्ताच तर मार खाल्लाय, रक्त ओकलाय तरी त्याच माणसाबरोबर युद्ध करू पाहतोय. पण खणाखणीला तोंड लागले, दोघेही सारखेच तुल्यबळ. कोणी कुणाला आवरेना. अजॅक्सने एक भाला फेकून मारला तो हेक्टरच्या एका चुलतभावाला लागला. तो मरताच त्याचे चिलखत काढून घेण्यासाठी माशा घोंगावतात तसे ग्रीक योद्धे त्याच्या प्रेताभोवती गर्दी करू लागले. मृतदेहाची विटंबना थांबवण्यासाठी हेक्टरने योद्ध्यांना पाचारण केले आणि ते सर्व डेड बॉडी ताब्यात घेण्यासाठी पुढे सरसावले.

ते पाहताच अजॅक्सने त्याचा सावत्र भाऊ ट्यूसरला सांगितले की धनुष्य बाण घेऊन ये, हेक्टरला टिपून काढ बाणाने. ट्यूसर गेला, अन प्रत्यंचेवर बाण ठेवणार इतक्यात हाय रे दैवा!! प्रत्यंचाच तुटली. पुन्हा सांधायला वेळ नव्हता, मग ट्यूसर ढाल अन भाला घेऊन राउंडात उतरला. प्रत्यंचा तुटल्याचे पाहताच हेक्टर मोठ्याने हसून म्हणाला, “झ्यूसदेवाची आपल्यावर कृपा आहे पाहिलंत का ट्रोजनांनो!! ते बघा एका ग्रीक राजाच्या धनुष्याची प्रत्यंचाच तोडली झ्यूसने. आता आपल्याला कोणीही अडवू शकणार नाही. खुश्शाल पुढे जावा अन युद्ध करा. कुणी मेला तरी हर्कत नाही, आपल्या देशासाठी मरणे हे पुण्यकर्मच आहे.” हे ऐकून ट्रोजन अजून चेकाळून लढू लागले.

ते पाहून अजॅक्स चिडूनच ग्रीकांना म्हणाला, “लानत है साल्यांनो. इतकी वाईट अवस्था आली काय आपल्यावर? आणि ट्रोजनांच्या ताब्यात सगळे दिले तरी आपण जगूवाचू याची ग्यारंटी ती काय? हेक्टर पाहिलात का कसा चेकाळून लढतोय ते? एक तर लढून त्यांना हाकला तरी नैतर लढून मरा तरी. तिसरा मार्ग आता आपल्यापुढे नाही.” ते ऐकून ग्रीकांनाही स्फुरण चढले. नव्या जोमाने लढाई सुरू झाली. हेक्टरने पुन्हा खवळून चढाई केली तरी तो कमी लोकच मारू शकला. पण तोपर्यंत ट्रोजनांनी ग्रीकांना जहाजांच्या पहिल्या रांगेमागे हाकलले होते. आता पार मागच्या बाजूच्या शामियान्यांपर्यंत लढाई गेली होती. नेस्टॉरनेही ओरडून सर्व ग्रीकांना धीर दिला. बरेच ग्रीक जागेवरून हटले तरी थोरल्या अजॅक्सला हटणे नामंजूर होते. या ना त्या जहाजाच्या डेकजवळ उभे राहून तो लढाई करीत होता. त्याच्या हातात एक लै लांब असा ‘पाईक’ ऊर्फ मोठा दांडा होता.

http://en.wikipedia.org/wiki/Pike_%28weapon%29

हेक्टर एका जहाजाजवळ आला आणि तिथे हातघाईची लढाई सुरू झाली एकदम जवळून. बाणांचे इथे काम नव्हते. हातभराच्या अंतरावरून भाले, तलवारी अन कुर्‍हाडी समोरच्याच्या शरीरात खुपसल्या जात होत्या, कवट्या फोडल्या जात होत्या अन हातपायांची हाडे मोडून निकामी केली जात होती. हेक्टर आणि अजॅक्स यांनी पुन्हा एकदा आपापल्या सेनेस ओरडून चेतवले. त्या लढाईत अजॅक्सने भाल्याने बारा लोकांचे प्राण घेतले.

अफाट पराक्रम गाजवून पॅट्रोक्लस हेक्टरच्या हातून मरतो.

(पॅट्रोक्लसवर उपचार करताना अकिलीस)

हेक्टरच्या नेतृत्वाखाली ट्रोजन सैन्याने ग्रीकांना पार जहाजांपर्यंत मागे रेटले होते. ते पाहून पॅट्रोक्लस अकीलिसची मनधरणी करायला निघाला. डोळ्यांत अश्रू आणून त्याने अकीलिसला बहुता परीने विनविले, की “बाबारे, तू नाहीस तर कमीतकमी मी तरी तुझे चिलखत वगैरे घालून लढाईला जातो. ग्रीकांचे पार कंबरडे मोडले आहे हेक्टरने. डायोमीड भाल्याची जखम वागवत आहे.ओडीसिअस आणि आगामेम्नॉनला तलवारीचे घाव लागलेत तर युरिपिलसच्या मांडीत बाण घुसलाय. काळ मोठा कठीण आलाय. सोबत तुझे मॉर्मिडन सैनिकदेखील माझ्या बरोबर दे.”

त्याच्या विनंतीचा अकीलिसवर परिणाम झाला आणि त्याने त्याला परवानगी दिली. पण परवानगी देतानासुद्धा कशा शब्दांत दिली हे फार रोचक आहे. तो म्हणाला, “मला जितका अपमान सहन करावा लागला तो सहन करणे माझ्या कुवतीबाहेरचे होते. आगामेम्नॉन आणि मी दोघेही एकाच दर्जाचे असूनही निव्वळ त्याची पॉवर माझ्यापेक्षा जास्त असल्याने माझ्या शौर्याचे बक्षीस म्हणून मिळालेली ब्रिसीस त्याने हिरावून घेतली. तरी ठीक आहे, झालं गेलं स्टिक्सला मिळालं. ग्रीकांपैकी कुणाची रणगर्जना कानावर पडेना, फक्त हेक्टरचा आरडाओरडा कानावर येतोय म्हणजे प्रसंग मोठाच बाका आलाय खरा. तू माझं चिलखत वगैरे घालून जा लढायला आणि मोठा विजय मिळव ट्रोजनांवर. म्हणजे आगामेम्नॉन खूष होऊन मला माझी ब्रिसीस परत मिळेल. पण मी नसताना अजून हल्ला करू नकोस, कारण ती माझी हक्काची लढाई आहे आणि त्यापासून मिळणारी कीर्ती माझ्यापासून आजिबात हिरावून घ्यायची नाही. आणि अजून एक म्हणजे ट्रॉय शहराजवळ फार जाऊ नकोस, तिथे लै योद्धे आहेत. उगा मेलासबिलास तर कशाला बिलामत नसती? जहाजांपासून ट्रोजनांना दूर हाकललेस की परत ये गप आणि इतरांना लढू दे.”
यावरून लक्षात येते की स्वतः पॅट्रोक्लसचीच ऑफर होती अकीलिसच्या वेषात युद्ध करायची.

आता पॅट्रोक्लस लढाईसाठी तयार होत होता. अकीलिसचे हेल्मेट, चिलखत अन तलवार घेऊन निघाला, पण भाला काही त्याला झेपला नाही. पेलिऑन पर्वतावर तयार केलेला तो भाला अकीलिस सोडून कुणालाही फेकता येत नसे. ऑटोमेडॉन नामक मॉर्मिडनने रथ सज्ज केला, खँथस आणि बॅलियस व पेडॅसस नामक तीन घोडे त्याला जुंपले. पाठोपाठ अकीलिस आपल्या मॉर्मिडन सेनेला आवाहन करू लागला. “भावांनो, ऐका. पराक्रम गाजवण्याचा मोठा चान्स आहे तुम्हाला आज. आगामेम्नॉनवर चिडून मी बसल्यामुळे तुम्हाला इतके दिवस स्वस्थ बसावे लागले म्हणून तुम्ही मला कायम शिव्या घालायचा, पण आता मात्र नुस्ता दंगा घालायचा! होऊ दे मारामारीचा खर्च, ट्रॉय आहे घरचं!”

आवाहन करून त्याने मॉर्मिडन लोकांना चेतवले. ही सेना अख्ख्या ग्रीसमध्ये सर्वांत खूंखार म्हणून गाजलेली होती. स्वतः होमर त्यांचे वर्णन “एखाद्या चवताळलेल्या लांडग्याप्रमाणे लढणारे अन भीती म्हणजे काय ते ठाऊक नसणारे” असे करतो. ट्रॉयला येताना अकीलिसने ५० जहाजे आणलेली होती. प्रत्येक जहाजात ५० लोक होते. म्हणजे एकूण झाले अडीच हजार. यांवर त्याने पाच सरदार नेमले होते- अनुक्रमे मेनेस्थियस, युडोरस, पिसांडर, फीनिक्स आणि अल्किमेदॉन. या पाचांवरचा बॉस अर्थातच अकीलिस स्वतः होता. यांच्या अग्रभागी आता अकीलिसच्या वेषातील पॅट्रोक्लस आणि ऑटोमेडॉन हे दोघे होते. ती सेना युद्धासाठी निघून गेल्यावर अकीलिसने झ्यूसदेवाला वाईन अर्पण करून यशासाठी प्रार्थना केली.

लढाईला तोंड लागले. मॉर्मिडन सेनेला पाहून ग्रीकांनी मोठ्या जोषाने जयघोष करावयास सुरुवात केली, तर त्यांचा अन त्यांच्या अग्रभागी असलेल्या पॅट्रोक्लसचा आवेश पाहून ट्रोजनांची चांगली हातभर फाटली. इतका वेळ ग्रीकांना रेमटवून मारणारे अन त्यांची चटणी उडवणारे ट्रोजन आता मागे हटू लागले. पॅट्रोक्लस, मेनेलॉस आणि धाकट्या अजॅक्सने तुंबळ मारामारी केली. अन्य ग्रीक योद्ध्यांनीही जबरा हाणाहाणी केली. पेनेलेऑस नामक ग्रीक योद्ध्याने लीकॉन नामक ट्रोजन योद्ध्याला कानाखाली मानेवर जोराचा घाव घातला. तलवार इतकी खोलवर गेली की कातडी वगळता डोक्याला धडाशी जोडणारा कसलाच दुवा शिल्लक राहिला नाही. मेरिओनेस आणि क्रीटाधिपती इडोमेनिअस यांनीही शर्थीची लढाई केली. इडोमेनिअसने एरिमास नामक ट्रोजन योद्ध्याच्या तोंडातच सरळ भाला खुपसला. तो कवटीच्या आरपार गेला. आतल्या हाडांचा चकणाचूर झाला, डोळ्यांतून रक्त वाहू लागले. रुतलेला भाला काढताना सगळी दंतपंगती बाहेर आली आणि नजारा अतिशयच भेसूर दिसू लागला.

इकडे थोरला अजॅक्सही हेक्टरवर पुन:पुन्हा भाले फेकतच होता, पण हेक्टर आपल्या ढालीचा कौशल्याने वापर करून ते चुकवीत होता. पण त्यालाही कळून चुकले, की आता माघार घेणेच इष्ट. तो निघाला तराट, पण बाकीची सेना तशीच मागे राहिली. जो तो ज्याला जसे सुचेल तसा पळत होता. त्या भानगडीत अनेक ट्रोजन रथांपासून घोडे घाबरून पळताना विलग झाले आणि कितीकजण तसेच मागे राहिले. पाठलागात पॅट्रोक्लसने दहाबारा ट्रोजन तरी लोळवलेच.

ते पाहून सार्पेडन नामक एक नामांकित ट्रोजन योद्धा खवळला. लिशियन लोकांना पाचारण करून तो पॅट्रोक्लसवर झेपावला. दोघांनी एकमेकांवर भालाफेक केली. सार्पेडनचा वार फुका गेला (पॅट्रोक्लसच्या रथाचा पेडॅसस नामक घोडा जायबंदी झाला) पण पॅट्रोक्लसचा वार कामी आला. सार्पेडनच्या जस्ट हृदयाखाली भाला बरोब्बर लागला. सार्पेडन कोसळला आणि मरण पावला.

ते पाहून ग्लॉकस नामक ट्रोजन सेनापतीने ओरडून ट्रोजन सेनेला हाकारून चेतवले. ते ऐकून ट्रोजन परत आले अन लढाईला पुन्हा तोंड लागले. मॉर्मिडन सेनेतील एक महत्वाचा कमांडर ट्रोजनांनी मारलासुद्धा. पण ग्रीक आज अनझेपेबल झाले होते. हेक्टर पुन्हा एकदा त्या रेट्यापुढे पळून गेला. ते पाहून अन्य ट्रोजनसुद्धा पळू लागले. मग ग्रीकांनी विधिवत सार्पेडनच्या डेड बॉडीपासून त्याचे चिलखत लांबवले. पाठलाग करत काही अंतर गेल्यावर पॅट्रोक्लस परत फिरला.

इकडे हेक्टर ट्रॉयपर्यंत गेला खरा पण तिथल्या “स्कीअन गेट” नामक दरवाजाच्या जवळ थांबून आत जावे की पुन्हा लढावे या द्विधा मनःस्थितीत तसाच उभा राहिला. ते पाहून त्याचा एक काका एसियस याने त्याला जरा शिव्या घालून पुन्हा लढावयास उद्युक्त केले. परत गेला पण अजून कुणा ग्रीकाला न मारता सरळ पॅट्रोक्लसवरच त्याने लक्ष केंद्रित केले. हेक्टर आपल्यावर चालून येत असलेला पाहताच पॅट्रोक्लसने त्याच्यावर एक धोंडा उचलून फेकला, तो हेक्टरच्या सारथ्याला लागून तो ठार झाला. हेक्टर पॅट्रोक्लसला पुढे जाऊ देईना तर पॅट्रोक्लसही हेक्टरला इकडेतिकडे हलू देईना. कुणीच कुणाला आटपेना. हेक्टरचा गतप्राण सारथी केब्रिओनेस याच्या डेड बॉडीभोवती लैच धुमाकूळ सुरू होता. पॅट्रोक्लसने तुफान पराक्रम टोटल सत्तावीस लोक मारले आणि तीनवेळेस ट्रॉयची भिंत चढण्याचा प्रयत्न केला पण तो असफल झाला.

पण नंतर पॅट्रोक्लसची नजर धूसर झाली, भौतेक डोळ्यांत धूळ गेली असावी. कुणीतरी मागून केलेल्या आघातामुळे त्याचे हेल्मेटही खाली पडले. त्यातच एका ट्रोजनाने मागून येऊन पॅट्रोक्लसच्या दोन्ही खांद्यांमध्ये भाला खुपसला आणि वार करून पळून गेला. त्याला घाव लागला खरा पण तो प्राणघातक नव्हता. घाव लागल्यावर पॅट्रोक्लस मागे हटू लागला. ते पाहून हेक्टर पुढे सरसावला आणि त्याने त्याच्या ओटीपोटात भाला खुपसला. पॅट्रोक्लस त्या प्राणांतिक घावामुळे खाली कोसळला तेव्हा हेक्टरने वल्गना केली, “तुला काय वाटलं ट्रॉयवर कब्जा करणं म्हणजे खाऊ आहे होय? इतका शूर अकिलीस पण तोही तुझ्यासाठी घंटा काही करू शकला नाही. त्याने सोपवलेल्या कामगिरीत तर तू फेल झालासच, तुला मूर्खाला इतकीसुद्धा अक्कल नव्हती का आँ?”

मरता मरता पॅट्रोक्लसने जवाब दिला, “देवांच्या अवकृपेमुळे मी मरतोय. त्यांची कृपा असती तर तुझ्यागत शंभर (मूळ आकडा २० आहे) लोक आले असते तरी मी सगळ्यांचा मुडदा पाडलो असतो. उगा जास्ती टिवटिव करू नकोस. तूसुद्धा आता तसा जास्त दिवस जगणार नाहीयेस. अकिलीस लौकरच तुझा मुडदा पाडेल.” इतके बोलून त्याने प्राण सोडला तरी हेक्टर त्याच्या डेड बॉडीबरोबर बोलतच होता-“कशाला मातबरी सांगायलास त्या अकिलीसची? कुणास ठाऊक तो माझ्या भाल्याने मरेलही.”

हेक्टर आधी असे कधी करत नसे. अकिलीसचा विषय असल्याने त्याला स्वतःला दिलासा देणे गरजेचे वाटले असावे.पॅट्रोक्लसला मारल्यावर त्याचा सारथी ऑटोमेडॉन याला मारण्यासाठी हेक्टर निघाला पण ऑटोमेडॉन रथातून लगेच वेगाने परत फिरला.

सारांशः

ग्रीकांच्या जहाजांभोवती खूप हातघाईची लढाई होते, त्यात ग्रीकांचे सर्व सेनापती जखमी होतात. पॅट्रोक्लस अफाट पराक्रम गाजवून मरतो.

हा १६ व्या बुकापर्यंतचा कथाभाग झाला. इथून पुढे अकिलीसच्या पराक्रमाचे अतिशय डीटेल वर्णन आहे. स्टे ट्यून्ड!!